خطرات گاز H2S در صنايع نفت و گاز
هيدروژن سولفوره ( H2S )گازي است كه از تجزيه مواد آلي گوگرددار آزاد مي شود.
تماسهاي كشنده با اين گاز در صنابع متعددي نظير استخراج گاز طبيعي -نفت
– معادن زير زميني زغال سنگ – فاضلابها – صنايع لا ستيك سازي و دباغي ممكن
است روي دهد.
مشخصات اصلي H2S
گازي بيرنگ با بوي تخم مرغ گنديده – بي نهايت سمي – قابل اشتعال –
سنگينتر از هوا ست ( با دانسيته 189/1 ) و در سطوح تحتاني و چاله ها تجمع
مي يابد . با شعله آبي مي سوزد و توليد دي اكسيد گوگرد ( SO2 )
مي كند. قابل حل در آب و هيدروكربنهاي مايع است و بتدريج اثرات خوردگي بر
روي فلزاتي نظير فولاد دارد و در جداره مخازن توليد FeS ( سولفيد آهن )
ميكند كه فوق العاده آتشگير است و در هنگام تعميرات ( Overhaul )
پالايشگاه مي بايست مطابق با دستورالعملهاي ايمني اجرا شود .
بعلت ميزان قابل توجهي گاز هيدروژن سولفوره در ميادين گاز پارس جنوبي ]
بيش از % 5/0( 5000 PPM )[ به گاز ترش( ( Sour Gasموسوم است . بنابراين
دستورالعمل ايمني مربوط حفاري – خدمات بهره برداري فرا ساحلي و انتقال گاز
به پالايشگاه ساحلي لازم الاجراست .
( اثرات H2S و علائم هشدار دهنده )
رديف
|
غلظت
|
محدوده
|
1 |
غلظت كمتر از 1 PPm |
حد آستانه بويايي Odor Threshold ) ) |
2 |
10 PPm |
حد آستانه مجاز 8 ساعت كار 1TLV-TWA |
3 |
15 PPm |
حد تماس كوتاه مدت 15 دقيقه مجاز STEL2 |
4 |
20 PPm |
حد آستانه سقفي TLVc3 |
5 |
100 PPm |
فورا براي سلامتي و حيات خطرناك است IDLH |
6 |
100-150 PPm |
از دست رفتن حس بويايي |
7 |
200-250 PPm |
تحريكات شديد وعلائمي نظير سردرد – تهوع – استفراغ و سرگيجه ؛ كه تماس طولاني مدت ممكن است باعث صدمات ريوي شود. |
8 |
500 PPm |
قوه تشخيص وتعادل از بين ميرود20 تا 15 دقيقه اختلالات تنفسي رخ مي دهد. |
9 |
700 PPm |
عدم هوشياري ؛ توقف تنفسي و مرگ طي 15 دقيقه اتفاق مي افتد. |
10 |
1000 PPm (% 1/0)
يا بيشتر |
عدم هوشياري فوري ؛ تنفسي بلافاصله قطع و اگر عمليات احياء تنفسي انجام نشود ؛ فرد ميميرد. |
1) Threshold Limit Value – Time Weight Average
2) Short Term Exposure Limit
3) TLV-ceiling |
|
فيزيوپاتولوژي :
گاز H2S جز گروه گازهاي خفقان آور شيميايي است و در سالهاي
اخير موارد متعددي از مسمويتهاي كشنده كارگران فاضلابها و پالايشگاه نفت
گزارش شده است؛ در افرادي كه از مسموميتهاي شديد و خفيف زنده مانده اند ؛
هم نقايصي تاخيري عصبي و عصبي رواني ( روزها تا هفته ها ) و هم نقايص نسبتا
حاد و عصبي ومزمن عصبي رواني ديده شده است.
H2S همانند سيانيد به آنزيم سيتوكرم اكسيد از موجود در ميتو
كندري سلول وصل شده و مانع فعاليت آن مي شود.و از اين طريق از متابوليسم
سلولي اكسيژن جلوگيري ميكند.
علائم و نشانه هاي تحريك مجاري تنفسي و غشاء هاي مخاطي نشانه مسموميت با H2S است ؛ زيرا ساير موارد خفقان آور سمي ، محرك نيستند .
افرادي كه مبتلا به آسم برونشيولي – آنژين صدري – آمفيزم – صرع – آنمي –
فشار خون بالا هستند و همچنين افراد الكلي نسبت به افراد عادي ، حساسيت
بيشتري دارند .
پيشگيري :
بوي هشداردهندهH2S بعنوان يك عامل حفاظتي قابل اعتماد نيست ؛
اين گاز عاري از خاصيت انباشته شدن در بدن است . مقدار گاز موجود در محيط
ها ي كار را مي توان بوسيله كاغذ استات سرب ( CH3COOPb ) اندازه گرفت ؛ در غلظتهاي بيشتر از 34 PPm اين كاغذ به سرعت تيره مي شود .به علت اثر كشندگي تقريبا فوري H2S
آموزش مداوم و آگاهي پرسنل در مرحله راه اندازي پالايشگاه و ورود گاز ترش
به سيستم الزاميست و در اين راستا جهت كليه افراد آموزش ديده كارت آموزشي
صادر مي گردد .كه چندين سطح آموزشي وجود دارد و در آموزش نكات ذيل تدريس مي
شود .
الف ) بيان مختصري از خطرات H2S
ب) تشخيص آژيرها و اقداماتي كه بايد انجام داد .
ج ) تخليه محيط خطر و رفتن به محل تجمع ايمن1
د ) نحوه استفاده از ماسكهاي فرار و ( Escape mask ) و وسايل تامين كننده هوا با فشار مثبت SCBA ) )
ه ) عمليات نجات و كمكهاي اوليه جهت مصدوم شامل تكنيكهاي احياء
و ) برقراري سيستم هاي ارتباطي و گوشزد نمودن نكات ايمني به يكديگر ( Buddy System )
نياز است كه هر چند وقت يكبار مانور شرايط بحراني2 تمرين مي شود ؛ تا پرسنل در مواقع اضطراري و نشتي گاز آماده مقابله با شرايط را داشته باشند .
علاوه بر سيستم هاي هشدار دهنده ثابت گاز (Toxic Gas Detector ) ( مانيتورهاي ثابت ) درمناطق خطرناك3 جهت پرسنل هم مانيتورهاي فردي (H2S
Gas Alert Clip ) تهيه شده است كه در دوسطح 15 PPm , 10 PPm تنظيم
شده و آلارم نوري و صوتي و لرزش ايجاد مي كند كه به محض نشتي گاز ا فراد
مي توانند ماسك فرار را استفاده نمايند و به محل تجمع بروند .
1) Safe Breathing Area ( Muster Point ) ؛ 2) Emergency Drill ؛3 ) Hazardous Area
البته ماسك فرار صرفا جهت فرار است و نميتوان جهت نجات مصدوم استفاده
نمود و ماسكهاي فرار در غلظتهاي حد آستانه مجاز ( REL , PEL ,TLV ) و
غلظتهاي بيش از IDLH1 گاز توصيه نمي شود يعني بهتر است در غلظت كمتر از 100 PPm استفاده نمود .
7 نكته در نشتي گاز الزاميست :
1) تخليه ( Evacuate ) : فورا به محل تجمع ايمن برويد ؛ نكته
مهم در نظر گرفتن جهت وزش باد كه از روي باد نما ميتوان تشخيص داد و بهتر
است در جهت عمود وزش باد حركت نماييد يا بالا دست منبع انتشار آلاينده قرار
بگيريد .
2) اطلاع دادن ( alarm ) : كه جستجوي فرد مصدوم از طريق راديو ( بي سيم ) – تلفن ( Hotline ) به اورژانس و آتش نشاني اطلاع دهيد .
3) ارزيابي خطرات ديگر ( Assess ) : غفلت نكردن از خطرات جانبي
4) حفاظت فردي ( Protect ) : قبل از نجات مصدوم حتما از وسايل حفاظت تنفسي ( SCBA ) كه در مناطق خطر پالايشگاه نصب شده استفاده نماييد .
5) نجات مصدوم ( Rescue ) انتقال مصدوم به محل امن (وقتي امكان پذير است كه از 2SCBA استفاده نماييد )
6) احياء تنفسي( revive ) : اگر ضروري است به مصدوم تنفس دهان به دهان بدهيد .
7) كمكهاي پزشكي ( Medical Aid ) انتقال به موقع مصدوم و استنشاق اكسيژن خالص نقش بسزايي در زنده ماندن دارد .
درمان : اساس درمان مسموميت با H2S دوري از مواجهه و
انجام اقدامات حمايتي است ؛ علاوه بر اقدامات حمايتي اورژانس براي فردي كه
دچار اختلال قلبي – عروقي و سيستم عصبي مركزي و عملكرد تنفسي است ؛ دو
درمان اختصاصي ديگر موجود دارد .
اولين اقدام تجويز اكسيژن %100 است كه احتمالا براي ورم ريوي مفيد بوده
ولي بدليل وجود در سلولهاي متابوليسم كننده بر مهار سيتوكرم اكسيداز موثر
نخواهد بود .
دومين اقدام ؛ استفاده از آنتي دوت سيانيد ( نيتريت سديم ) است .
خطرات حريق :
دماي احتراق خود به خودي اين گاز260 oc است ؛ كه دماي بسيار پاييني است و حدود انفجار اين گاز بين % 4 تا % 46 است ؛ گاز H2S ممكن است تا فاصله قابل توجهي حركت كند و اگر به منبع احتراق برسد شعله برگشتي سريعي دارند .
و طبق كد 704 استاندارد انجمن اطفاء حريق آمريكا (NFPA )3 و سيستم اطلاعاتي مواد خطرناك محيط كار (
WHMIS ) 4
درجه بندي خطرات H2S به شرح زير است :
لوزي خطر :
مراجع :
1– طب كار و بيماريهاي شغلي ؛ مولفين ماشاءالله عقيل نژاد و دكتر محمود مصطفايي ؛ انتشارات ارجمند 79
2 – بهداشت شغلي و طب كار : دكتر صادقي حسن آبادي ؛ انتشارات مفيد 70
3 – HSE Manual Total South Pars ؛ June 2002
4 – WWW.Southernsafety.ab.ca/info
|
|
حسن شريفي
كارشناس بهداشت حرفه اي شركت پتروپارس
فاز 1 منطقه گازي پارس جنوبي | |