توصیه های بهداشتی در شرایط اضطراری

مهندس عادل رازقی فام
خلاصه
حادثه غیر متقربه شکلهای بسیاری دارد همه گیریها و شیوع بیماری ها ، قحطی و بلاهای طبیعی ، حئادث شیمیایی و تغییر مکان های جمعیتی نمونه هایی از حوادث غیر متقربه هستند که می توانند تک تک و یا همه ما را تحت تاثیر قرار دهند . حوادث غیرمتقربه باعث تخریب و مرگ می شود ، با این وجود میزان خسارتی که آنها بر سلامت ، بهداشت و زندگی انسان وارد می کنند در صورت آمادگی و واکنش سریع پس از وقوع یک حادثه بطور قابل توجهی قابل کاستن می باشد . منظور نویسنده از شرایط اضطراری در این مقاله ، شرایط جنگ و عملیات نظامی علی الخصوص شکل نمایشی آن یعنی رزمایش می باشد و سعی شده است بطور خلاصه اقدامات بهداشتی مورد نیاز در قالب اقدامات قبل ، حین و بعد از عملیات برای بهره برداری مدیران بهداری و بهداشت طرح شود .
الف ) قبل از عملیات ( شامل پیش بینی منابع آب سالم و کافی ، واکسیناسیون مورد نیاز کارکنان ، پیش بینی مواد غذایی سالم و بسته بندی شده تهیه دستورالعمل های مورد نیاز .....
ب ) حین عملیات ( شامل کنترل آب آشامیدنی ، کنترل بهداشتی مواد غذایی ، مبارزه با حشرات و جوندگان نظارت بر دفع بهداشتی فاضلاب و زباله و .... )
ج ) بعد از عملیات ( شامل ایمنی در ستون کشی ، جمع آوری و ثبت و تجزیه و تحلیل گزارشات ، نظارت بر حفظ محیط زیست و ...

مقدمه
همانگونه که پیامبر بزرگوار اسلام می فرمایند (( نعمتان مجهولتان الصحة والامان ))( نعمتهای تندرستی و امنیت ناشناخته اند ) و یا در جای دیگر می فرمایند :الصحة افضل النعم ( تندرستی بالاترین نعمتهاست ) بر امت اسلامی فرض است که قدر نعمتهای امنیت و سلامتی را بندانند و در حفظ آنها کوشا باشند و به استناد آیه شریفه واعدوالهم مااستطعتم من قوة و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله و عدوکم ) مصلحت جامعه اسلامی در نیرومندی و توانایی آن در همه زمینه هاست و در این راستا حفظ و ارتقاء و تامین سلامتی مومنین از اهمیت ویژه ای برخوردار است بویژه گروهی از مردم که خود حافظان امنیت میهن اسلامی هستند ( پرسنل نیروهای مسلح ) تا بتوانند با تنی سالم و روحیه ای شاداب از دستاوردهای نظام مقدس جمهوری اسلامی پاسداری کنند . یک بررسی اجمالی گذشته نگر نسبت به عملیات های دوران دفاع مقدس و حتی مانورهای چندین سال گذشته نیروهای مسلح از جمله مانورهای سراسری سپاه ( عاشورای 1 و 2 و ... ) بیانگر این واقعیت تلخ است که بعضاً اقدامات غیربهداشتی ناشی از غفلت ما و عدم توجه کافی ، امور بهداشتی ، عدم آشنایی کافی با توصیه های بهداشتی و از طرفی کمبود امکانات و مقدورات و ضعف برنامه ریزی ، موجب پیدایش صدها مورد بیماری از قبیل مسمویتها ، گاستروآنتریتها ، شیوع بیماری های پوستی در بین نیروها شده است . بعنوان مثال در مانور عاشورای 1 میزان بروز مسمویت غذایی 1889 مورد و اسهال خونی 53 مورد و در مانور عاشورای 2 میزان بیماری اسهال 1118 مورد و مسمویت غذایی 365 مورد بوده است .
ضرورت دارد که مسئولین بهداری بهداشت با توصیه های بهداشتی در شرایط اضطراری و بحران آشنا بوده و برای حفظ و ارتقاء سطح سلامتی رزمندگان عزیر اسلام با دانش و تجربه کافی همت گمارند .
توصیه های بهداشتی برای مدیران بهداری و بهداشت

الف ) توصیه های بهداشتی قبل از عملیات :
1- برگزاری جلسات کمسیون بهداشت در حضور فرماندهی یگان و با مشارکت واحدهای مهندسی و آماد پشتیبانی و بازرسی و طرح و برنامه و ... برای بررسی مشکلات بهداشتی یکانها .
2- برگزاری جلسات هماهنگی با مراکز بهداشت شهرستانهای مربوطه .
3- لزروم بررسی دقیق پاتوبیولوژیکی ، جغرافیایی مناطق عملیاتی با مشارکت دانشگاهها ، چندین ماه قبل از عملیات و شناسایی خون حشرات ، مار و عقرب و جوندگان منطقه .
4- تهیه دستور العملهای تخصصی مورد نیاز و ابلاغ به یگانهای عمل کننده .
5- واکسیناسیون کلیه پرسنل شرکت کننده در عملیات بر علیه بیماری های کزاز و مننژیت و در صورت امکان هپاتیت .
6- ارائه آموزشهای همگانی بهداشت به گونه ای که تبلیغات بهداشتی جذاب بوده و اثر بخشی بیشتری داشته باشد .
7- برآورد و پیگیری تامین اقلام بهداشتی مورد نیاز یگانها اعم از مصرفی و سرمایه ای ( از قبیل امکانات زنجیره سرد واکسیناسیون ، سرم ضد مار و عقرب ، سموم و گندزداها ... )
8- پیگیری و تامین نیروهای تخصصی بهداشت ، با تخصصهای کارشناسی بهداشت محیط – کارشناسی بهداشت تغذیه ، کارشناسی مبارزه با بیماریها ، کارشناس بهداشت حرفه ای ، کارشناس روانشناسی بالینی – کارشناس آموزش بهداشت .
9- تهیه و تنظیم برنامه غذایی عملیات و به تصویب رساندن آن .
10-شناسایی منابع تامین آب و شستشو و نمونه برداری از آنها برای حصول اطمینان از سالم بودن آن .
11-کنترل سلامتی شاغل در مراکز طبخ و توزیع غذا و لزوم صدور کارت تندرستی برای آنها .
12-کنترل و حصول اطمینان از سلامت مواد غذایی ( نظارت کامل بر طبخ ، توزیع و حمل موادغذایی )
13-پیگیری تامین موادغذایی ، حتی الامکان بصورت بسته بندی شده استاندارد و مطابق با ذائقه مصرف کنندگان .
14-پیش بینی ایستگاههای مراقبت های بهداشتی برای کنترل اپیدمی ها .
15-برآورد امکانات بهداشتی مورد نیاز پرسنل از قبیل توالتهای صحرایی ، حمام صحرایی و ... و پیگیری تامین تانکرهای آب آشامیدنی.
16-هماهنگی با واحدهای پشتیبانی کننده عملیات ( واحدهای مهندسی و آماد و پشتیبانی ).
17-نظارت بر احداث اماکنی که در منطقه صورت می گیرد ، از حیث رعایت موازین بهداشتی و لحاظ نکات فنی بهداشتی
18-نظارت بر دفع بهداشتی فاضلاب و زباله اردوگاه ( پیش بینی محلهای دفع بهداشتی زباله و ....)

ب ) توصیه های بهداشتی حین عملیات :
1- نظارت بر تامین آب سالم بهداشتی و به کار گماردن پرسنل بهداشت در مبادی تامین آب
2- تهیه و توزیع قرص کلر جهت ضد عفونی آب توسط نیروهای عملیاتی .
3- کنترل امنیت غذایی و آب از دسترسی دشمن و ستون پنجم .
4- نظارت بر تهیه و توزیع غذا ( کیفیت ، کمیت ، زمان سرو ، چگونگی حمل و نقل و ... )
5- شناسایی و ارجاع نیروهای مبتلا به بیماریهای واگیردار و انتقال آنها به نقامتگاه و ایستگاههای مراقبت بهداشتی .
6- شناسایی افرادی که حین عملیات دچار اختلالات روانی می شوند و ارجاع چنین افرادی به اورژانس و دفاتر بهداشت روان .
7- انجام بررسی های اپیدمیولوژیک در شرایط شیوع بیماریها .
8- بررسی وضعیت روحی پرسنل در حین عملیات و شناسایی و کاهش عومال فشارزای روانی در محل استقرار نیروها .
9- ضرورت ثبت و جمع آوری و بررسی گزارشات روزانه آمتر بیماریها و سوانح و حوادث .
10- انجام آموزشهای اضطراری بهداشت و یا ارسال پیامهای بهداشتی حین عملیات در مواقع لزوم .
11- علامت گذاری و نصب هشدارهای بهداشتی در منطقه .
12- تهیه و ابلاغ دستورالعملهای اضطراری مورد استفاده عموم .
13- کنترل و نظارت بر استفاده از وسایل حفاظت فردی برای پرسنل تانک و خدمه تانک ، کاتیوشا و ...
14- نظارت بر حمل و نقل ایمن مواد منفجره ، مهمات و دیگر مواد شیمیایی خطرناک در حین عملیات .
15- نظارت برکاربرد صحیح و اصولی سموم و گندزداها .
16- کنترل و نظارت بر دفع بهداشتی فاضلاب و زباله .
17- ضرورت راه اندازی یک آزمایشگاه سیار مجهز تشخیصی طبی به منظور تشخیص به موقع عامل بیماریها و انجام اقدامات پیشگیرانه برای کنترل اپیدمی ها .

ج ) توصیه های بهداشتی بعد از عملیات
1- نظارت بر دفع بهداشتی زباله و فاضلاب یگانها به نحوی که آثار سویی در محیط زیست از خود باقی نگذاشته باشند .
2- جمع آوری ، تجزیه و تحلیل گزارشات واصله .
3- ثبت تجربیات و استخراج نقاط ضعف و قوت بهداشت در عملیات .
4- نظارت بر رعایت نکات ایمنی در ستون کشی به نحوی که کمترین میزان حوادث و سوانح رخ بدهد .
بحث و نتیجه گیری :
اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری یکی از ارکان اساسی مدیریت بحران می باشد . به منظور تامین سلامت پرسنل نظامی در رزمایش ها و پیشگیری از بروز و شیوع بیماری های مختلف انجام اقدامات بهداشتی در هر سه مرحله قبل ، حین و پس از رزمایش بعنوان یک برنامه اساسی پیشگیری مورد تاکید می باشد .
انجام اقدامات ستادی نظیر هماهنگیهای بین بخشی بررسیهای پاتولوژیکی ، تامین نیروهای تخصصی ، تدوین برنامه های مواد غذایی و بر آورد امکانات بهداشتی مورد نیاز نخستین گام در اجرای برنامه های بهداشتی در شرایط بحران محسوب می گردد .
گام دوم در اجرای برنامه های بهداشتی بر محور نظارت و بازرسی ، تهیه گزارشات روزانه و انتقال به فرماندهان رده های بالاتر و انجام اقدامات آموزشی و بهداشت روانی متمرکز می باشد . آخرین مرحله از اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری نیز شامل نظارت به دفع بهداشتی فاضلاب و زباله و رعایت نکات زیست محیطی ، دسته بندی اطلاعات و گزارشها ، ثبت تجارت مربوطه و کنترل نکات ایمنی در امر نقل و انتقالات نیروها و تجهیزات می باشد .