طرح واکنش اضطراری

سید شمس الدین علیزاده- مهدی احمدلو-سعید جلیل پور

چکیده
وضعیت اضطراری وضعیتی غیرقابل پیش بینی و برنامه ریزی نشده است که می تواند باعث مرگ ویاصدمات جدی به پرسنل ،مشتریان یاجامعه ، توقف کامل فرآیندها ، عملیاتها ، صدمات زیست محیطی وفیزیکی شود. وضعیت اضطراری میتواند طبیعی ویاساخته دست بشر باشد. واکنش نسبت به وضعیت اضطراری فعالیتهایی است که به منظور به حداقل رساندن آثار یک حادثه / بحران و به منظور نجات جان انسانها ، کاهش صدمات جسمی یا روحی و پیشگیری از آسیبهای آتی انجام می شوند. طرح واکنش اضطراری مجموعه اعمالی است که ایمنی کارفرما وکارکنان را درشرایط اضطراری تضمین می کند. بعبارت دیگراین طرح شامل: فرآیندآمادگی ،کاهش ریسک، واکنش وعادی سازی وضعیت اضطراری است. طرح واکنش اضطراری مهمترین جزء آمادگی درمقابل وضعیت اضطراری است. این طرح اعمالی را شرح می دهد که کارکنان را درشرایط اضطراری ایمن نگهدارد. عناصراصلی یک طرح واکنش اضطراری عبارتنداز:
• روشهای اجرایی جهت گزارش دهی شرایط اضطراری
• روشهای اجرایی جهت اطلاع دادن به کارکنان دروضعیت اضطراری (سیستمهای هشداردهنده)
• روشهای اجرایی مانور و تخلیه
• روشهای اجرایی شمارش افراد
• وظایف ومسئولیتهای افراد دراقدامات نجات وپزشکی
• شرح چگونگی آموزش پرسنل
دراین مقاله به نحوه ایجاد یک طرح واکنش اضطراری و واکنش به شرایط اضطراری پرداخته می شود.
لغات کلیدی: شرایط اضطراری ، طرح واکنش اضطراری ، ایمنی ، آمادگی

مقدمه
هرساله شرایط اضطراری باعث وارد آمدن خسارات زیادی به صنایع و مرگ افراد بسیاری می شود. شرایط اضطراری وضعیتی پیش بینی و طراحی نشده ای است که می تواند منجر به مرگ افراد یا آسیب جدی به کارکنان ، مشتریان یا جامعه و همچنین باعث توقف عملیات کاری و صدمه به محیط شود. این شرایط می تواند برای هر کسی ، در هر جایی ودرهر زمانی پیش آید و بایستی به منظور مقابله با این شرایط و تخلیه مکان های کاری در هنگام وقوع این شرایط آمادگی های لازم را کسب نمود. بهترین راه حفاظت از کارکنان و محیط های کاری انتظار داشتن وقایع غیرمنتظره وایجاد یک طرح واکنش اضطراری خوب می باشد. چون تعداد کمی ازافراد به هنگام وقوع بحران می توانند به خوبی و منطقی فکر کنند، بنابراین بسیار مهم است که جهت واکنش در برابر چنین شرایطی آمادگی های لازم ایجاد شود. شرایط اضطراری می تواند طبیعی ویا ساخته دست بشرباشد، از قبیل سیل، طوفان ، حریق ، آزاد شدن گازهای سمی ، ریخت و پاش مواد شیمیایی ، حوادث رادیولوژیکی و اغتشاشات مردمی .
فعالیتهایی که به منظور مقابله با یک حادثه یا بحران و به حداقل رساندن آثار آن و به منظور نجات جان انسان ها ، کاهش صدمات جسمی یا روحی و پیشگیری از آسیب های آتی انجام می شوند را واکنش به وضعیت اضطراری می نامند ومجموعه اعمالی که ایمنی کارفرما و کارکنان را در شرایط اضطراری تضمین می نماید طرح واکنش اضطراری نامیده می شود، بعبارت دیگر این طرح شامل فرایند آمادگی ، کاهش ریسک و عادی سازی وضعیت اضطراری است.

طرح واکنش اضطراری
به هنگام ایجاد طرح واکنش اضطراری باید از جنبه های مختلف ، شرایط اضطراری بالقوه ای که می توانند در محیط کار رخ دهند را در نظر گرفت و بررسی نمود. این طرح باید مرتبط با ریسک های موجود در محیط کار بوده و شامل اطلاعاتی در خصوص تمام منابع بالقوه شرایط اضطراری باشد. ایجاد طرح واکنش اضطراری به این معناست که ارزیابی خطرات به منظور تعیین اینکه چه خطرات فیزیکی یا شیمیایی می توانند درمحیط کارشرایط اضطراری را بوجود آورند، انجام شده است. حداقل عناصر طرح واکنش اضطراری باید شامل موارد ذیل باشد :
روش اجرایی جهت گزارش دهی حوادث و شرایط اضطراری
روش اجرایی مانور و تخلیه
روش های اجرایی جهت اطلاع دادن به کارکنان در وضعیت اضطراری ( سیستم های هشداردهنده )
روش اجرایی شمارش افراد
وظایف و مسئولیت های افراد در اقدامات نجات و پزشکی
روش اجرایی آموزش پرسنل
نقشه محیط کارو خروجی های ایمن
نام افراد ، محل کار ، شماره تلفن محل کار و منزل آنها
روش اجرایی برای افرادی که باید عملیات های بحرانی را متوقف کنند، تیم آتش نشانی وسایرافراد با وظایف خاص
تعیین مکانی به منظور تجمع و شمارش افراد پس از تخلیه آنها

نحوه اطلاع رسانی به پرسنل به هنگام وقوع شرایط اضطراری
طرح باید شامل روشی برای اطلاع رسانی به تمام پرسنل ازقبیل کارکنان ناتوان نیزباشد بطوریکه بتوانند کارهای مورد نیاز را انجام دهند ویا وضعیت اضطراری رااعلام کنند .صدای اعلام کننده( alarm ) می بایست طوری باشد که از صدای زمینه محیط قابل تشخیص باشد. در مکانهایی که ممکن است افرادی باشند که نتوانند آلارم صوتی را بشنوند می بایست از آلارمهای دیداری ، ارتعاشی یا حسی استفاده کرد. آلارم می بایست کاملا واضح بوده و مسئولیت افراد را در مورد تخلیه و یا ا نجام هرگونه عملی در شرایط اضطراری مشخص سازد. صدای آن و نحوه پخش شدن آن می بایست نشان دهنده وضعیت موجود در محل کار باشد. آلارم ها می بایست نیروهای کمکی خارج از سازمان ( پلیس ، آتش نشانی و ...) را مطلع سازند. در صورت استفاده از چند نوع آلارم می بایست معنا و مفهوم هر یک به طور کامل برای شنوندگان مشخص باشد .
آلارم ها و سیستم های هشدار دهنده می بایست طوری باشند که کارگران ناشنوا و یا کسانی که زبانی غیر از فارسی دارند را نیز مطلع سازد. آلارم ها و سیستم های هشدار دهنده می بایست به طور منظم چک شوند و از سالم بودن آنها اطمینان حاصل شود .

تخلیه اضطراری
منظور از تخلیه در شرایط اضطراری تخلیه افراد و انتقال منابع ( تجهیزات ، اموال و ... ) به خارج از محل حادثه می باشد.
در دستورالعمل تخلیه اضطراری پس از بررسی و ارزیابیهای لازم موارد زیر باید لحاظ شده باشد:
دستورالعمل تخلیه اضطراری می بایست ساده بوده و تخلیه کامل افراد از محل حادثه را فراهم سازد .
نقشه مسیر خروج اضطراری می بایست کاملا مشخص و واضح بوده ، در دسترس و قابل استفاده باشد، بطوریکه در آن تمامی مسیرهای خروج اضطراری بوسیله تابلو یا رنگ هایی که در تمام ساعات شبانه روز قابل رؤیت باشد مشخص شود.

نحوه بستن اضطراری واحد قبل از تخلیه محل در آن مشخص باشد .
نحوه مطلع کردن کارکنان در آن ذکر شده باشد .
نحوه دسترسی به تیم امداد و جستجوی افراد این تیم در صورت عمل نکردن آلارم مشخص شده باشد.
روشنایی اضطراری( ترجیحاً از نوع محلی- Local ) جهت تأمین روشنایی کافی در هنگام تخلیه ( در زمان
قطع برق) ، برای راه پله ها و راهروها و تمامی مسیرهای خروج وجود داشته باشد .
طرح روش اجرایی کاربردی جهت حصول اطمینان از اینکه همه پرسنل از محل مسیرهای خروج اضطراری آگاهی دارند.
ارزیابی نحوه تخلیه افراد معلول از مسیرهای خروج اضطراری
توجه ویژه به اینکه کارکنان غیر فارسی زبان با علائم هشداردهنده و مسیرهای خروج اضطراری در محیط کارآشنایی دارند .
پیش بینی شرایط جوی و حصول اطمینان از اینکه افراد تخلیه شده در برابر شرایط جوی و ... محافظت می شوند .
در نظر گرفتن مسئول و یا مسئولینی برای حصول اطمینان از خروج کامل افراد و تجهیزات .
شناسایی افراد گم شده .
حصول اطمینان از خروج اطلاعات و سوابق مهم .
شناسایی تجهیزات و تاسیسات مهمی که می بایست از محل خارج شوند ( مثل کامپیوتر های مرکز )

اطفاء حریق
تخلیه نامناسب می تواند منجر به سردرگمی ، صدمه وآسیب به تجهیزات شود. در رابطه با تخلیه می بایست قبلاً به کارکنان آموزشهای ویژه ارائه گردد بطوریکه درهرشرایطی آمادگی تخلیه را داشته باشند. همچنین افرادی مشخص درمحل کار باید مسئول تصمیم گیری درباره تخلیه ویا قطع عملیاتهای
بحرانی باشند، تمامی کارکنان باید قبلاً با تمامی روش های اعلام تخلیه ( مسئولین و رسانه ها ) آشناباشندو تحت هر شرایطی ایمنی وبهداشت افراد درمحیط کارباید در اولویت قرارگیرد.
نقش یک هماهنگ کننده وراهنما به هنگام تخلیه در وضعیت اضطراری
درتهیه طرح واکنش اضطراری باید فردی به عنوان هماهنگ کننده ومسئول تخلیه انتخاب شود. مهم است که پرسنل اورا بشناسند وبدانند که چه کسی هنگام وضعیت اضطراری تصمیم گیری می کند. هماهنگ کننده باید در موارد زیر مسئولیت داشته باشد:
ارزیابی وضعیت جهت تعیین اینکه آیا وضعیت اضطراری موجود نیاز به انجام روشهای اجرایی وضعیت اضطراری دارد یاخیر؟
سرپرستی تخلیه پرسنل
سرپرستی سرویسهای اضطراری درخارج ازمحیط کارازقبیل آتش نشانی وکمکهای پزشکی
علاوه برهماهنگ کننده نیاز به یک راهنمای تخلیه نیز وجود داردتابه حرکت افراد ازمحیط خطرناک به محیط ایمن کمک نماید. معمولابه ازای هر 20 نفر کارگریک راهنما نیاز است . تعداد کافی راهنما باید درتمام طول
ساعات کاردرمحیط باشند. افرادیکه مسئول انجام روشهای اجرایی وضعیت اضطراری هستند باید باچیدمان محیط کار وتمام راههای فرارآشنا باشند.
مسیرها ودربهای خروج اضطراری
هنگام تهیه طرح واکنش اضطراری، مسیرها ودربهای خروج اضطراری بایدمشخص شده، اطمینان حاصل گرددکه شرایط زیر را دارا می باشند:

به وضوح مشخص شده اند
دارای عرض کافی جهت تخلیه کارکنان می باشند
بدون مانع می باشند
افرادرادرمعرض خطرات دیگری قرار نمی دهند
مسیرها ودربهای خروج اضطراری راباید روی نقشه ای مشخص کرده وآن رادرمعرض دید تمام پرسنل قرار داد.

شمارش افراد پس از تخلیه
شمارش تمام افراد پس ازتخلیه بسیار مهم وحیاتی است .سردرگمی وعدم برنامه ریزی می تواند منجر به تاخیر در نجات افراد به دام افتاده در ساختمان شودویا منجر به عملیات نجات وجستجوی بی مورد وخطرناک گردد. بمنظور شمارش سریع ودقیق پرسنل باید موارد زیردرطرح واکنش اضطراری مدنظر قرارگیرند:

محلی جهت تجمع افراد پس ازتخلیه مشخص گردد
پس ازتخلیه سرشماری انجام گیرد
روشی جهت شمارش افرادی غیر از پرسنل از قبیل مشتریان و بازدیدکنندگان تدوین شده باشد.
اقدامات پزشکی در وضعیت اضطرای
چنانچه مراکز پزشکی در مجاورت محل شرکت ویا محل کار وجود دارند باید قبلاً مطابق با طرحی کاربردی، باآن مراکزهماهنگی های لازم را بعمل آورده تا درموارداضطراری قادربه امداد رسانی مؤثرباشند. چنانچه بیمارستان وسایرمراکزپزشکی در مجاورت محل کار وجود ندارند ،باید فرد یا افرادی آموزش دیده
در زمینه کمکهای اولیه استخدام نمود. اقدامات درمانی برای افرادی که به شدت صدمه دیده اند باید 3تا4 دقیقه بعد از وقوع حادثه شروع شود. افراد فاقد آموزش وصلاحیت هم خود را به خطر می اندازند وهم کسانی را که قصد نجاتشان دارند، به این دلیل ، عملیات نجات باید فقط توسط افراد آموزش دیده ، صلاحیتدار ومجهز انجام شود.

نقش پرسنل در طرح واکنش اضطراری
بهترین طرح واکنش اضطراری طرحی است که پرسنل رادرگیر کرده باشد، بطوریکه درآن کاری راکه باید طی وضعیت اضطراری انجام داد مشخص ، وآموزش صحیح پرسنل برای مواجهه باشرایط اضطراری راتضمین نماید. هنگامیکه پرسنل درطرح درگیر شوند ، آنها تشویق می شوند که پیشنهادهایی رادرباره واکنش نسبت به شرایط اضطراری وخطرات بالقوه ارائه بدهند . بعدازاینکه طرح واکنش اضطراری تدوین شدآن را باید با پرسنل مرور کرده تامطمئن شد که هرکس وظیفه اش راقبل ، حین وبعداز وضعیت اضطراری بخوبی می داند. باید یک نسخه ازاین طرح رادردسترس پرسنل قرار داد ویابه تمام افرادیک نسخه ازآن ارائه گردد. چنانچه درمحل کار10 ویا کمتر از 10 نفر پرسنل وجوددارند می توان طرح وضعیت اضطراری رابه صورت شفاهی به اطلاع آنها رساند. باید اطمینان یافت که تمامی پرسنل با طرح وضعیت اضطراری آشنا می باشند.

نیازمندیهای طرح واکنش اضطراری درباره مواد خطرناک
تمامی مدیران صنایع باید همیشه آمادگی مقابله با مواد خطر ناک از قبیل مواد قابل اشتعال ، مواد منفجره، مواد سمی ، خورنده ، بیولوژیکی ومواد رادیواکتیو راداشته باشند. منبع موادخطرناک ممکن است بیرونی باشدازقبیل کارخانه های شیمیایی مجاورویا ممکن است منبع آلاینده درداخل سازمان باشد. باید آمادگی مقابله با هر دو مورد وجود داشته باشد. بدون توجه به منبع آلاینده ، این مواد، کارکنان ومحیط کار راتحت تاثیر قرار می دهند لذا باید آنها رادرطرح واکنش اضطراری مورد توجه قرارداد. چنانچه از مواد خطرناک استفاده می شود:

• باید لیستی از موادشیمیایی که استفاده می شوند جمع آوری و MSDS آنها را تهیه ودردسترس کارکنان قرارداد.
• ظروف محتوی این مواد راباید برچسب گذاری نمود.
• بایدخطرات آنها را نوشته ودردسترس کارکنان قرارداد.
• کارگران راآموزش داد تابتوانندخودشان رادربرابرموادخطرناک محافظت نمایند.
• اگرچه نمی توان ازبسیاری بحرانها جلوگیری کرد اما می توان صدمات وآسیبهای ناشی ازآنهارامحدودکردوسریعاً به وضعیت عادی برگشت. فعالیتهای کلیدی شامل ارزیابی خطرات ، تهیه طرحی مدون ، آموزش وتمرین ، آزمایش تجهیزات وهمکاری با سازمانهای مجاور وسازمانهای مسئول می باشد.

آموزش جهت آمادگی و مقابله با شرایط اضطراری
این آموزشها می بایست موارد زیر را شامل شود :
نقش و مسئولیتهای افراد
اطلاعات مربوط به خطرات و بحرانها
اقدامات حفاظتی
اطلاع رسانی در شرایط اضطراری
علائم و سیستم های هشدار دهنده در شرایط اضطراری
واکنش در شرایط اضطراری
تخلیه ، فرار و سرپناه در شرایط اضطراری
محل و نحوه استفاده از تجهیزات اضطراری
بستن اضطراری واحد
افرادی که در هنگام وقوع شرایط اضطراری نقش حیاتی دارند می بایست قبلاً مشخص، مسئولیت ها و وظایف آنها روشن بوده و در دوره های زمانی معین به طور تخصصی آموزش ببینند .

تمرین و مرور طرح واکنش اضطراری
در دوره های زمانی معین و تعریف شده طرح واکنش اضطراری باید بوسیله پرسنل تمرین ومرورشود. این کار باعث می شود که آنها آمادگی بهتری داشته باشند. در این رابطه موارد زیر را باید مدنظر قرارداد:
باید بامنابع خارجی ازقبیل آتش نشانی وپلیس در تماس بود.
بعد ازهرتمرین ، مدیریت وپرسنل باید اثربخشی تمرین راباهم ارزیابی نمایند، نقاط ضعف وقوت طرح رامشخص وآن رابهبود بخشند.
طرح باید با پرسنل بررسی شود وآموزشهای سالیانه مورد نیاز درطرح مورد توجه قرار گیرند.همچنین بعد از اقدامات آموزشهای لازم به پرسنل ارائه گردد:
تهیه طرح اولیه
استخدام نیروی جدید
آوردن تجهیزات ، موادیافرآیندهای جدید به محیط کار بطوریکه برمسیرهای تخلیه تاثیر بگذارند
تغییردرچیدمان ویاطراحی تجهیزات
بازنگری روشهای اجرایی واکنش اضطراری

ارزیابی طرح واکنش در شرایط اضطراری
طرح واکنش اضطراری می بایست به طور سالانه مورد ممیزی قرار گیرد. علاوه بر ممیزی های سالانه در مواقع زیر
می بایست در طرح واکنش در شرایط اضطراری تغییر و بازنگری ایجاد شود :
بعد از تمرینات و مانورهای آموزشی
پس از وقوع هرگونه شرایط اضطراری
در هنگام تغییر افراد یا تغییر مسئولیتهایشان
در هنگام تغییر در طراحی ، پروسه یا چیدمان( Lay out ) تجهیزات
در هنگام تغییر در روشها و دستورالعملهای مرتبط

اقدامات پاسخگویی و مقابله با وضعیت اضطراری
در این رابطه همواره باید موارد زیر مدنظر قرارگیرد:
تغییر محل جوامع تحت تاثیر
امنیت
تامین آب
بهسازی محیط
اقدامات بهداشتی – درمانی و کمکهای اولیه
جستجو و نجات
تدارک و تهیه سرپناه اضطراری
اطفاء حریق

بحث ونتیجه گیری
با ایجاد نمودن یک طرح واکنش شرایط اضطراری می توان از وارد آمدن خسارات زیادی به صنایع و مرگ کثیری از افراد جلوگیری نمود. این شرایط می تواند برای هر کسی ، در هر جایی ودرهر زمانی پیش آید و منجر به مرگ افراد یا آسیب جدی به کارکنان ، مشتریان یا جامعه و همچنین باعث توقف عملیات کاری و صدمه به محیط شود. با طرح واکنش اضطراری به منظور مقابله با این شرایط و تخلیه مکان های کاری در هنگام وقوع این شرایط آمادگی های لازم کسب می شود وافراد به صورت غیر منتظره دردام حوادث ومخاطرات گرفتار نمی شوند. این طرح چنانچه به صورت موثری ایجاد گردد، بهترین راه حفاظت از کارکنان و محیط های کاری می باشد. چون تعداد کمی ازافراد به هنگام وقوع بحران می توانند به خوبی و منطقی فکر کنند، بنابراین بسیار مهم است که جهت واکنش در برابر چنین شرایطی آمادگی های لازم ایجاد شود. با ایجاد این طرح مقابله با حوادث وبحرانها تسهیل شده و آثار ناشی از وقوع آنها به حداقل می رسد همچنین صدمات جسمی وروحی پرسنل و کاهش می یابد واز هدر رفتن زمان وسرمایه جلوگیری می گردد.

مراجع:


1. How to plan for workplace Emergencies and Evacuations, OSHA 30088, 2001 ( Revised)


2. Emergency Management Guide for business & industry, Thomas Wahle – Gregg Beatty, FEMA Contract EMW -90-C-3348

برگرفته از وب لاگ:http://ihs.net.ms/

سایت موژ