هدف از انجام معاینات پزشکی افراد شاغل

:مقدمه
یکی از مهمترین و اساسی ترین برنامه های پیشگیری از بروز بیماریها و حوادث ناشی ازکار در هرکشوری که به عضویت سازمان بین المللی کار و بهداشت جهانی درآمده انجام معاینات پزشکی جهت افراد شاغل میباشد . در کشور ایران سازمان تامین اجتماعی به عنوان مهمترین و عظیم ترین سازمان حمایت کننده از نیروی کار و تولید در برابر آسیبهای گوناگون ازجمله آسیبهای ناشی از ابتلا به بیماریها و حوادث ناشی از کار قانونا موظف شده تا تسهیلاتی را جهت ارائه خدمات مربوط به معاینات پزشکی شاغلین بیمه شده در مجموعه کلینیکهای طب کار ایجاد نماید .
معاینات پزشکی افراد شاغل فقط اختصاص به افراد بیمه شده نداشته و طبق مفاد ماده 92 قانون کار هرفردی که به عنوان کارفرما فرد دیگری را به استخدام درآورد موظف است تا جهت آگاهی از میزان سلامتی و توانائی وی بمنظور انجام کار محوله مدرکی معتبر و قابل استناد گردآوری نماید ( تشکیل پرونده پزشکی پیش از استخدام ) وهرساله نیز با تمدید این مدرک سلامتی فرد شاغل را تضمین نماید (تشکیل پرونده پزشکی ادواری) .

معاینات پزشکی شاغلین با چه هدفی انجام میشود؟
در معاینات پزشکی شاغلین اهداف متعددی دنبال میشود که مهمترین آنها بخصوص برای کارفرمایان و سازمانهای بیمه گر عبارتند از :
در معاینات پیش از استخدام : اطمینان یافتن از اینکه فرد استخدام شده از نظر جسمی و روانی برای کار مورد نظر مناسب میباشد ( ماده 90 قانون تامین اجتماعی )
در معاینات ادواری – اختصاصی و ....: اثبات وجود یا عدم وجود اثرات احتمالی ناخوشایند کار بر سلامت فرد که در آینده ممکن است منجر به ازکارافتادگی شاغل و ادعای خسارت توسط وی یا سازمان بیمه گر گردد.
بیماریهایی که به واسطه نوع شغل در افراد ایجاد میگردد مثل انواع خاصی از سرطانها اکثرا علی رغم صرف هزینه های هنگفت متاسفانه غیر قابل درمان هستند ودرهنگام شروع علائمی ندارند و تنها از طریق معاینات و گاهی با یک آزمایش بسیار ساده و کم هزینه میتوان به وجود آنها پی برد و از پیشرفت آنها جلوگیری کرد.

معاینات شغلی بسته به اهداف افراد ذینفع ( شاغل – کارفرما – سازمان بیمه گر- دولت ) به انواع مختلف زیر دسته بندی میشوند :
معاینات پیش از استخدام
معاینات دوره ای
معاینات اختصاصی
معاینات در هنگام تغییر شغل
معاینات در هنگام بازگشت به کارمجدد ( مثلا پس از یک دوره نسبتا طولانی بیکاری یا مرخصی)
معاینات افراد در هنگام بیماری (بخصوص زمانی که در بیمارستان بستری میشوند )
معاینات افراد معلول و تعیین توانائی کاری آنها
ازآنجا که اغلب اهداف مهم معاینات شغلی با انجام معاینات پیش از استخدام و ادواری تحقق میابد به شرح این دو اکتفا میکنیم :

معاینات پیش از استخدام :
قدما چندان بیراه نگفته اند که :" هرکسی را بهرکاری ساخته اند ." در واقع با انجام معاینات پیش از استخدام جهت هرشغلی متناسب ترین فرد با آن کار و وظیفه انتخاب شده و کارفرما با یک تیر چندین هدف را نشانه میگیرد یعنی : از تغییر شغلهای متعدد – نارضایتی های شغلی بعدی – بیماریها و حوادث ناشی از کار و انواع هزینه های اضافی دیگر به راحتی پیشگیری میکند .

مهمترین اهداف معاینات پزشکی پیش از استخدام عبارتند از :
تعیین استعداد و توانائی جسمی و ذهنی فرد برای کار مورد نظر
تشخیص بیماریهاو درمان آنها قبل از اینکه منجر به ناتوانی فرد شود
حفظ سلامت سایر کارکنان و حتی افراد جامعه ( درصورت واگیرداربودن بیماری )
تعیین نوع نواقص اولیه و ثبت در پرونده با اهداف مختلف بسته به حمایتهای سازمانهای بیمه گر

نوع معاینات و آزمایشهای مورد نیاز برای تشکیل پرونده پزشکی پیش از استخدام :
اغلب کارفرمایان با این تصور که معاینات پیش از استخدام الزاما شامل آزمایشها ی تخصصی و معاینات پزشکان متخصص میشود لذا پرهزینه است از انجام آن برای کارکنان خود طفره میروند. درصورتیکه یک پرونده سلامت اولیه درهنگام استخدام عبارت است از :

شرح حال متقاضی : شامل سوابق فردی و خانوادگی از نظر ابتلا به بیماریها و مشاغل قبلی وی
معاینه بدنی : معاینه عمومی دستگاههای قلب و عروق – ریه ها – کلیه ها – اعصاب – چشم و گوش که توسط "پزشک عمومی دوره دیده طب کار" انجام میشود.
آزمایشهای پاراکلینیک : شامل آزمایش خون و ادرار از نظر قند – چربی – عفونت – اعتیاد – نوارقلب و در برخی موارد بسته به نوع شغل عکسبرداری از قفسه سینه و ستون فقرات – سنجش میزان شنوائی و تست عملکرد ریوی

تمامی مدارک فوق در فرم مخصوصی که مورد تائید وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی میباشد ثبت و در پرونده فرد بایگانی میگردد.

معاینات ادواری:
معاینات ادواری در واقع حکم مهر تائید بر معاینات پیش از استخدام دارد . چنانچه اولین علائم بروز بیماریها( اعم از شغلی و غیر شغلی ) نمایان شود طی انجام معاینالت ادواری (حداقل سالی یکبار) میتوان با صرف کمترین هزینه جلوی پیشرفت بیماری را گرفت و سلامتی شاغل را تضمین کرد.
ازاین منظر معاینات ادواری نوعی بیمه عمر تلقی میگرددکه از بروز ازکارافتادگی های پیش از رسیدن به سن بازنشستگی در نیروی کار و تولید کشور جلوگیری میکند.

اهداف معاینات ادواری بدین شرح میباشند:
تشخیص و درمان به موقع بیماریها و عوارض ناشی از کار ( مثل تشخیص و درمان دردهای کمری پیش از مزمن شدن و آسیب زدن به دیسک و انجام عمل جراحی پرهزینه و اغلب بی نتیجه )
توصیه برای تغییر شغل و یا محدود کردن کار درافراد بیمار
جلوگیری از انتقال بیماریهای واگیر دار
پیشگیری از بروز بیماریها و عوارض ناشی از کار در کارکنانی که شغل مشابه دارند.
انجام مطالعات و کارهای پژوهشی برروی عوامل زیان آور محیط کار
ارزشیابی و تعیین میزان کارآئی روشهای کنترلی عوامل زیان آور محیط کار

معاینات ادواری زمانی سودمند و قابل استناد هستند که توسط گروه پزشکی دارای مهارت و تجربه کافی در زمینه طب کار انجام گیرد.
بدین منظور توصیه میگردد معاینات ادواری ترجیحا توسط "پزشک متخصص طب کار" و در نبود وی توسط "پزشک عمومی دوره دیده طب کار " انجام گیرد.
آزمایشهای پاراکلینیکی مورد نیاز جهت تشکیل پرونده معاینات ادواری نسبت به معاینات پیش از استخدام محدودتر ولی جنبه تخصصی تری داشته که با توجه به شغل فرد و نوع عوامل زیان آور محیط کار وی تعیین میشود. مثلا اگر در محیط کار میزان سروصدابیش از 85 دسیبل در مدت 8 ساعت اندازه گیری شده حتما لازم است از افراد شاغل در آن محیط شنوائی سنجی بعمل آید.
تمامی مدارک معاینات ادواری در فرم مخصوصی که مورد تائید وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی میباشد ثبت و در پرونده فرد بایگانی میگردد.

نتیجه گیری:
هرچند در سالهای اخیر با اطلاع رسانی هایی که توسط رسانه های جمعی و سازمانهای ذیربط ( مراکز بهداشت – ادارات کار و سازمان تامین اجتماعی ) انجام شده تا حدودی کارفرمایان از اهمیت و نحوه انجام معاینات پزشکی شاغلین آگاه شده اند ولیکن این امر هنوز آنچنان که باید جنبه قانونمند و الزامی بخود نگرفته . ازآنجا که نتیجه پایش سلامت کارکنان جامعه در آینده با کاهش آمار شاغلینی که در سنین جوانی بدلیل ابتلا به بیماریهای مختلف ازکارافتاده میشوند یا به علت ضعف و نقص جسمی و روحی دچار حادثه میگردند مشخص میشود متاسفانه در حال حاضر اهمیت این امر هچون بسیاری از برنامه های پیشگیرانه در جامعه ما ناشناخته و ناملموس است .
به این دلیل امروزه اولین و مهمترین وظیفه کارشناسان بهداشت حرفه ای و پزشکان طب کاراطلاع رسانی به افراد ذینفع (حقیقی و حقوقی ) در خصوص اهمیت معاینات شغلی است.
نتیجه ای که ازاین طریق در اقتصاد کشور نمود میابد عبارت است از: صرف هزینه های هنگفت درمان بیماریهای لاعلاج شغلی و حوادث مرگبار در راه و بهبود تولید و صنعت که خود مستقیما موجب ارتقای حقوق و دستمزد و سطح زندگی شاغلین میشود یعنی همان نتیجه ای که امروزه در کشورهای توسعه یافته به ثمرنشسته است .

استانداردهای ارگونومی

برگرفته از فصل Ergonomics کتابچه TLV سال 2004 ACGIH

مقدمه :
آسیبهای اسکلتی – عضلانی وابسته به شغل MSDs:
یکی از مهمترین مشکلات شغلی که توسط ACGIH شناسایی شده آسیبهای اسکلتی –عضلانی مرتبط با کار است که با بکارگیری برنامه های بهداشتی ، ایمنی و ارگونومیکی میتوانند مدیریت شوند .اصطلاح آسیب اسکلتی – عضلانی اینطور تعریف میشود :
هرگونه آسیب مزمن به عضلات ،تاندونها و اعصاب که بعلت فشارهای تکراری ، حرکات سریع ،اعمال انرژی و فشارزیاد ، وضعیت غیر عادی بدن حین کار ، ارتعاش و یا سرما باشد .
سایر اصطلاحاتی که برای آسیب اسکلتی – عضلانی بکارمیروند عبارتند از:
آسیبهای تجمعی ناشی از ضربات CTDs
آسیبهای ناشی از حرکات تکراری RMIs
آسیبهای ناشی از فشارهای تکراری RSIs
برخی از این آسیبها علائم تشخیصی ثابت و نام اختصاصی دارند مثل سندروم تونل کارپال یا تاندونیت . سایر آسیبهای اسکلتی – عضلانی ممکن است بوسیله دردهای غیر اختصاصی ظاهرشوند .برخی ناراحتی های موقتی و زودگذر ، نتیجه طبیعی کار و غیر قابل اجتناب میباشند اما ناراحتی هایی که روزبروز بیشتر شده و با فعالیتهای شغلی یا زندگی روزانه تداخل میکنند نباید بعنوان نتیجه طبیعی کار مطرح شوند

روشهای کنترلی :
با بکارگیری برنامه همه جانبه و وسیع ارگونومیکی به بهترین نحو میتوان میزان بروز و شدت MSDs را کنترل نمود . اجزای عمده این برنامه به شرح زیر میباشد :
§ شناسایی مشکلات
§ ارزیابی مشاغل مشکوک به داشتن ریسک فاکتور
§ مشخص نمودن و ارزیابی عوامل بوجود آورنده
§ مشارکت فعالانه و آگاهانه کارگران
§ معاینات شغلی اختصاصی برای کارکنانی که دچار آسیبهای پیشرفته اسکلتی – عضلانی هستند
زمانی که علل MSDs شناسایی شد برنامه کنترلی باید بصورت جامع به مرحله اجرا درآید
این برنامه شامل سه بخش به این شرح میباشد :
§ آموزش کارگران ، سرپرستان ، مهندسان و مدیران
§ گزارش علائم اولیه بروز آسیب توسط کارگران
§ پایش مستمر و ارزیابی اطلاعات جمع آوری شده در خصوص بیماریها و حوادث
اقدامات کنترلی با توجه به ارتباط هرشغل بطورجداگانه با MSDs جهت گیری میشوند .
این اقدامات شامل کنترلهای مهندسی و مدیریتی است .حفاظتهای فردی ممکن است بعلت شرایط محدود کننده ، بطور اختصاصی انجام شوند .

روشهای کنترلی مهندسی
ازمیان روشهای کنترلی مهندسی بمنظور کاهش یا محدود سازی ریسک فاکتورهای شغلی موارد زیر باید مد نظر قرار گیرند :
§ مهندسی متد انجام کار ازجمله مطالعه زمان وآنالیز حرکتی بمنظور محدود کردن اعمال فشار و حرکات غیرضروری .
§ بکارگیری لوازم مکانیکی کمکی بمنظور محدود نمودن یا کاهش اعمال نیروی لازم برای نگهداشتن ابزار و اشیاء
§ انتخاب یا طراحی ابزارهایی که میزان نیروی مورد نیاز و زمان در دست داشتن را کاهش داده و باعث بهبود POSTURE میشوند .
§ تهیه ایستگاههای کاری قابل تنظیم برای کاربران بمنظور نزدیک کردن محل دسترسی و بهبود POSTURE
§ انجام کنترل کیفیت و نگهداری تجهیزات بمنظور کاهش مقدار انژی مصرفی وکاراضافی که بویژه با ارزش افزوده کالا در ارتباط است .

روشهای کنترلی مدیریتی
یکی از راهکارهای مدیریتی برای کنترل آسیبهای اسکلتی – عضلانی بکارگیری تعداد بیشتری کارگراست که موجب کاهش مدت زمان مواجهه ایشان و نهایتا کنترل خطرات میگردد. نمونه هایی از این دست عبارتند از:
§ اجرایی استانداردهای کاری که به کارگران اجازه توقف یا ادامه کار را برحسب نیاز میدهد ( حداقل یکبار در هر ساعت کاری )
§ طراحی مجدد وظایف شغلی ( بعنوان مثال استفاده از کارگران چرخشی یا توسعه وظایف کاری ) بدین ترتیب یک کارگر در طول یک شیفت کاری بطور کامل در معرض مخاطرات شغلی نخواهد بود.
ازآنجائیکه آسیبهای اسکلتی – عضلانی ماهیتی پیچیده دارند برای همه آنها رویکرد واحدی بمنظور کاهش شدت و بروز موارد ابتلا وجود ندارد .
§ راهکارهای اختصاصی مهندسی و مدیریتی برای کنترل مخاطرات درهرصنعت و شرکتی متفاوت میباشد
§ بمنظور انتخاب روشهای پیشگیری جهت کنترل مخاطرات نیاز به اظهار نظرهای متخصصین آگاه در این زمینه است .
§ زمان استراحت جهت بهبود علائم MSDs مرتبط با کار بصورت دوره ای از چند هفته تا چند ماه درخواست میشود .
§ بمنظور تعیین اثر بخشی راهکارهای پیشگیری و کنترلی باید نتایج ارزیابی شود.

فاکتورهای غیر شغلی
از طریق اجرای کنترلهای مهندسی و مدیریتی محدودسازی تمام آسیبهای اسکلتی – عضلانی امکانپذیر نیست برخی از مواردی که ممکن است باعث آسیبهای اسکلتی – عضلانی شده و با شغل مرتبط نباشند عبارتنداز :

§ آرتریت روماتوئید
§ مشکلات غدد درون ریز
§ ترومای حاد
§ چاقی
§ بارداری
§ فعالیتهای ورزشی و تفریحی

حدود تماس شغلی مجاز ( TLV) پیشنهاد شده شاید نتواند افراد را در برابر ابتلا یا تماس به این نوع آسیبها محافظت نماید . ولیکن بکارگیری روشهای کنترل مهندسی و مدیریتی موجب محدود کردن عوامل زیان آور ارگونومیکی برای افرادی میشود که زمینه ابتلا به این آسیبها را دارند و نتیجتا میزان معلولیت ایشان کاهش میابد .

میزان ( تراز ) فعالیت دست HAL) )
گرچه آسیبهای اسکلتی – عضلانی درمناطق مختلفی از بدن ( شانه ها – گردن – کمر و اندامهای تحتانی ) رخ میدهد ولی تعیین حدود تماس مجاز شغلی ( TLV ) در خصوص مچ – دست و ساعدانجام شده است.
نتایج حاصل از مطالعات بیومکانیک ، روانشناسی و اپیدمیولوژیکی انجام شده در خصوص مشاغل تک وظیفه ای 4 ساعت و بیشتر درطول روز بصورت جدولی برای محاسبه HAL خلاصه شده است . مقادیر این جدول با استفاده از اطلاعات بدست آمده از فراوانی موارد کشیدگی دست و نسبت زمان کار / استراحت محاسبه شده است .

شغل تک وظیفه ای عبارت است از : انجام یک دسته مشابه حرکات یا اعمال نیرو بصورت تکراری مانند کار روی خط مونتاژ یا استفاده از صفحه کلید و موس .
برای تعیین TLV مورد نظر بطور اختصاصی این فاکتورها مد نظر میباشد :
§ سطح متوسط فعالیت دست ( HAL )
§ مقدار قله نیروی اعمال شده توسط دست
§ شرایط کاری که اغلب کارگران بدون ایجاد اثرات بیماریزایی بصورت تکراری با آن مواجه هستند .
HAL براساس فراوانی موارد کشیدگی دست و چرخه کاری (توزیع کار و زمانهای استراحت ) تعیین میشود
یکی از روشهای محاسبه میزلن کشیدگی عضله با استفاده از دستگاههای اندازه گیری از جمله دستگاه سنجش میزان کشش عضلات یا الکترومیوگراف محاسبه میگردد.در برخی موارد این مقدار از طریق روشهای بیومکانیکی نیز قابل محاسبه است .

عوامل موثر بر HAL :
درصورتی که یک یا چند عامل زیر مشاهده گردد ، بمنظور کاهش میزان تماس تا کمتر از محدوده فعالیت پیشنهاد شده در TLV- HAL قضاوت باید توسط متخصصین صورت گیرد :
§ پوسچرهای غیرطبیعی و طولانی مدت مثل خمش مچ ،دور نمودن یا انحراف مچ از حالت طبیعی وچرخش ساعد
§ فشارهای تماسی
§ سرما یا ارتعاش
هر زمان که میزان بروز آسیبهای اسکلتی – عضلانی در محیط کار افزایش یافت یا مشخص شد که میزان تماس بیش از حدود مجاز TLV میباشد لازم است روشهای کنترلی را بکارگیرید .

بلندکردن دستی بار :
حدود تماس مچاز TLV )) برای بلندکردن دستی شرایطی پیشنهاد میکند که تحت آن شرایط تمام کارگران بصورت دائم و روزانه در تماس با خطر بلندکردن دستی بار( بعنوان یک وظیفه تکراری ) بوده بدون آنکه دچار آسیب در ناحیه کمر و شانه شوند .
حدود تماس شغلی مجاز برای بلندکردن دستی بار :
بلندکردن دستی بصورت تک نفره (در محدوده زاویه 30 درجه نسبت به افق ) براساس محدوده وزنی بار برحسب کیلوگرم و برای دودست و در زمانی که بسته های بار مشابه و وظیفه جابجایی با ( از مبدا تا مقصد )بصورت تکراری باشد .
استاندارد های مربوطه با توجه به این متغیر ها تعیین شده است :
حمل دستی بار براساس طول مدت زمان حمل ( کمتریا بیش از 2 ساعت در طول یکروز کاری) همچنین دفعات حمل دستی و فواصل حمل در هر ساعت .
درصورت وجود هریک از عوامل یا شرایط کاری که در زیر شرح داده شده میبایست با نظر متخصصین ارگونومی، محدوده وزنی بار را تا کمتر از حدود استاندارد کاهش داد.

§ افزایش موارد حمل دستی بار ( بیش از 360 بار در هرساعت )
§ طولانی بودن شیفت کاری و حمل دستی بار بیش از 8 ساعت درروز
§ حمل دستی بصورت نامتقارن و با زاویه بزرگتر از 30 درجه نسبت به خط عمود
§ حمل با یک دست
§ حمل دستی در حالاتی مثل نشسته یا زانو زده بصورت اجباری
§ گرما و رطوبت بیش از حد مجاز ( با توجه به TLV استرس گرمایی )
§ حمل مواد ناپایدار مثل حمل مایعات در حالت جابجایی مرکز ثقل
§ حمل اشیائی که دسته یا دستگیره نداشته و یا دسته یا دستگیره ضعیف و ناپایدار است .
§ حمل در محل های ناپایدار که فرد قادر به حفظ تعادل بدن با هردو پا نمیباشد مثل سطوح مرتعش
§ حمل در حین تماس با ارتعاش تمام بدن و یا بلافاصله پس از تماس با ارتعاش تمام بدن ( ارتعاش بیش از مقادیر TLV)

دستورالعمل‎های ایمنی کار با تجهیزات حاوی PCB

الف – نکات عمومی:
1- نصب علائم خطر آلودگی PCB بر روی تجهیزات حاوی PCB نظیر ترانسفورماتورها و خازن‎ها (چه در مدار باشند یا نه) و نیز بر روی بشکه‎های حاوی آسکارل.
2- آب‎بندی کامل سیستم (Seal) جهت پیشگیری از نشت آسکارل.
3- جلوگیری از نفوذ آسکارل به آبهای سطحی و فاضلابروها از طریق نشت آن به محیط با استفاده از مواد جاذب نظیر خاک و خاک اره.
4- پیشگیری از تماس آن با دست – چشم و سایر اعضاء بدن.
5- استفاده از دستکش یکبار مصرف پلاستیکی.
6- اگر چنانچه آسکارل با پوست تماس پیدا کند فوراً بایستی با آب و صابون شستشو داده و لباسهای آغشته به آسکارل تعویض گردد.
7- در صورت تماس با چشم فوراً با آب روان شستشو داده و سپس به مراکز چشم‎پزشکی مراجعه گردد.

ب- دستورالعمل نگهداری و انبار تجهیزات و ظروف حاوی PCB:
جهت محافظت آسکارل از رطوبت و سایر عوامل محیطی و کاری نظیر ضربه و آتش‎سوزی، تجهیزات و ظروف حاوی آسکارل می‎بایست در محیط‎های سرپوشیده و امن (انبار ویژه) نگهداری گردند. انبارهای ویژه می‎بایست برای نیروگاهها براساس تعداد بشکه‎ها و تجهیزات حاوی آسکارل و شرایط اقلیمی نیروگاهها بررسی و طراحی و اجرا گردد. ولی چنانچه بطور موقت مجبور به نگهداری بشکه‎های آسکارل در محوطه روباز باشیم نکات ذیل در نگهداری آنها می‎بایست مورد توجه قرار گیرد.
1- بشکه‎ها بصورت افقی و روی یک سکو قرار داده شود.
2- جهت جلوگیری از غلطیدن بشکه‎ها از مهار استفاده گردد.
3- پیچ درب بشکه‎ها در بالاترین نقطه قرار گیرد.
4- پیچ درب بشکه‎ها از نظر نشتی کنترل گردد.
5- روی بشکه‎ها با پوشش پلاستیکی یا محافظ دیگر پوشانده شود بطوریکه جریان هوا بتواند بین بشکه‎ها برقرار گردد.
6- بشکه‎های خالی آلوده نیز بایستی آببندی شده و تحت شرایط فوق انبار گردد.
ج – دستورالعمل جابجائی ظروف و تجهیزات حاوی آسکارل:
1- در هنگام جابجائی ظروف حاوی آسکارل و نیز مواد آلوده به PCB نظیر لباسها، کهنه‎های تنظیف، مواد جاذب، خاک، خاک اره می‎بایست از دستکش‎های لاستیکی استفاده گردد.
2- جهت جلوگیری از نشتی روی زمین از صفحه پلاستیکی زیر کار استفاده گردد.
3- در هنگام جابجائی مایع آسکارل بایستی از عینک‎های محافظ و دستکش‎های ایمنی و پیش‎بند لاستیکی استفاده نمود.
4- در هنگام کار یا ورود به محل ایکه بخار آسکارل وجود دارد اولاً از ماسک تنفسی ضد گاز محافظ شیمیائی مجهز به عینت استفاده گردد. ثانیاً بهتر است در صورت امکان هوای محوطه نیز توسط پنکه یا هواکش تهویه گردد.
5- از هیچ نوع واشر و یا شیلنگ پلاستیکی در محیطی که آسکارل موجود است استفاده نشود ترجیحاً شیلنگ فلزی قابل انعطاف و واشر (Viton).
6- بهنگامی که درصد رطوبت بیش از 65 درصد باشد نبایستی آسکارل را در ترانسفورماتور و نیز ظروف جابجا کرد.
7- ظروف فلزی بکار رفته جهت انتقال آسکارل می‎بایستی زمین (Ground) باشند و بخاطر قابلیت انتقال حرارتی کم و الکتریسیته ساکن زیاد آسکارل بهنگام انتقال آن از وسائل تصفیه فیزیکی بمدت یکساعت و بهنگام انتقال از سایر وسائل حداقل بمدت 10 دقیقه نبایستی بدنه ظروف حاوی آسکارل بدون زمین (Ground) باقی بمانند.
8- هیچگاه آسکارل نباید درون ظروفی که حاوی مخلوط گازهای منفجر شونده هستند منتقل شود.
9- مخلوط کردن روغن معدنی به آسکارل بیشتر از 2% غیرمجاز و سبب پائین آمدن نقطه اشتعال می‎گردد.
10- کلیه آسکارلهای ریخته شده و مواد آلوده به آن جمع‎آوری و در بشکه‎ها یا ظروف دربسته ترجیحاً آلومینیومی در محل مشخص (انبار ویژه) نگهداری شود.

د- دستورالعمل رفع نشتی و چکه کردن:
1- نشتی یا چکه در بوشینگ‎ها، شیرهای تخلیه یا محل جوش بدنه تانک یا رادیاتور غالباً امکان‎پذیر بوده که بایستی در اسرع وقت با رعایت دستورالعمل‎های ایمنی ذکر شده رفع گردد.
ولی تا زمان مرمت باید ظرفی در زیر محل نشتی قرار داده شود و محل نشتی نیز توسط ماده حلال (تری کلروبنزن یا نفت سفید) شسته و با خاک اره تمیز گردد.
2- در مورد بشکه‎های حاوی آسکارل نیز در صورت نشتی می‎بایست جلو نشتی گرفته شده و یا محتوای آن به بشکه سالم با رعایت موازین ایمنی منتقل گردد.
3- جهت جلوگیری از نفوذ آسکارل به محیط زیست و آبهای سطحی محل آلودگی را با خاک یا خاک اره تمیز کرده و خاک اره‎ها و سایر مواد آلوده به PCB می‎بایست در ظروف در بسته در (انبار ویژه) جهت انهدام یا دفع نهائی در محل‎های* مناسب نگهداری گردند.

دستورالعمل پیشگیری از آلودگی روغن‎های معدنی به آسکارل:
1- در نمونه‎گیری و تست‎های روغن آسکارل ابزار وسائل زیر می‎بایست مورد استفاده قرار گیرد:
1-1- دستکش‎های ساقه بلند لاستیکی
2-1- نمونه‎گیری مخصوص Drum Chiefs
3-1- شیشه‎های دهان گشاد 16 اونسی درب‎دار
4-1- عینک دودی یا رنگی محافظ چشم مقاوم در مقابل نفوذ ترشحات مضر.
5-1- کلیه ابزار و وسائل مصرفی بغیر از نمونه‎برداری آسکارل در کارهای دیگر نبایستی مصرف گردند.
2- دستگاه فیلتر روغن آسکارل نبایستی برای فیلتراسیون روغن‎های معدنی دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
3- نمونه آسکارل پس از آزمایش می‎بایست به ظرف دربسته برگردانده و پس از علامت‎گذاری در انبار ویژه آسکارل نگهداری شوند.

اثرات و عوارض کار نشسته بر سلامتی کارکنان

مکانیزه شدن و خودکار سازی وسیع در بخش های اداری و صنعتی ماهیت کارها را بطور گسترده تغییر داده است. بیشتر کارهایی که در گذشته بطور دستی انجام می گرفت امروزه توسط دستگاهها و کامپیوترها انجام می گیرد . افراد برای کار با این تجهیزات عمدتاً کار را در وضعیت نشسته انجام میدهند. بعبارت دیگر می توان گفت محیط های کاری جدید بیش از توانایی های جسمی به توانایی های فکری و روانی افراد نیاز دارد.
کارهای نشسته و فکری نیاز به فعالیت ماهیچه ای کمتری دارند اما عوارض آنها کمتر از وظایفی نیست که مستلزم فعالیت جسمانی بیشتری هستند. .برای مثال منشی ها، کارکنان اداری ،اپراتورهای کامپیوتر و کلیه کسانی که در وضعیت نشسته کار می کنند از دردهای کمری و عضلانی رنج می برند. عوارض ناشی از نشستن مداوم و طولانی یکی از مشکلات جدی در بهداشت شغلی است. این مشکل بدلیل روند رو به گسترش این گونه فعالیت ها همچنان در حال افزایش است.
آیا کار نشسته سلامتی فرد را به خطر می اندازد؟
در صورتیکه افراد بتوانند وضعیت بدنی خود را از حالت نشسته تغییر دهند کار نشسته خطری برای سلامتی یا ایجاد ناراحتی نخواهد داشت. برای افرادی که ناچارند به مدت طولانی در وضعیت نشسته کار کنند وضعیت متفاوت است. گر چه نشستن نیاز به فعالیت ماهیچه ای کمتری دارد اما با این حال خستگی زود عارض می شود. نشستن نیاز به عضلاتی دارد که تنه ، گردن و شانه ها را در یک وضعیت ثابت نگاه دارد. یک وضعیت کاری ثابت بعلت فشار وارد بر عضلات و انقباض مداوم آنها جریان خون در عضلات را کاهش داده در نتیجه خون و انرژی کافی برای انجام کار به عضلات نمی رسد. در این حالت، خستگی زود عارض شده و عضلات را مستعد صدمه و آسیب می کند.فشار وارد بر عضلات و اندامهای داخلی متابولیسم (سوخت و ساز )و تغذیه دیسکهای بین مهره ای را محدود کرده و به مرور زمان احتمال تحلیل دیسکها را افزایش می دهد.
همچنین افرادی که کار نشسته انجام می دهند در صورتی که ورزش یا فعالیتهای جسمی نداشته باشند به تدریج قوای جسمی آنها تضعیف می شود. زیرا کار نشسته مداوم فعالیت جسمانی فرد را به کمتر از حدی که برای سلامت جسمی لازم است کاهش می دهد. شایعترین عارضه ای که افراد از آن رنج می برند اختلالات گردش خون و صدماتی است که بر توانایی جسمی آنها اثر می گذارد.
فشار وارد بر دیسک های بین مهره ای در وضعیت نشسته 35 درصد بیشتر از حالت ایستاده است

چگونه کار نشسته بر گردش خون اثر می کند؟
در حالت نشسته بدلیل تحرک کمتر نیاز به دستگاه گردش خون کم است در نتیجه فعالیت قلبی و جریان خون پایین می آید. جریان خون ناکافی بویژه خونی که از اندامهای تحتانی(پاها) به قلب باز می گردد باعث تجمع خون در این قسمتها می شود .فشار بر قسمت پایین رانها از کف صندلی که بلندتر از حد معمول باشد این وضعیت را تشدید خواهد کرد در نتیجه پاها بی حس و متورم خواهند شد مثل حالتی که پس از نشستن طولانی در اتوبوس هنگام مسافرت رخ می دهد.
کاهش خون رسانی به عضلات خستگی را تشدید می کند علت خستگی افرادی که کار نشسته انجام می دهند بیشتر به این دلیل است.
آیا کار در وضعیت نشسته می تواند به آسیب های حرکتی منجر شود؟
کم تحرکی در آسیب ها به اندامهایی که در حرکت نقش دارند از قبیل ماهیچه ها، استخوانها، تاندون ها و زردپی ها موثر است. عامل دیگر در بروز آسیب ، فشار موضعی و مداوم بر برخی نواحی بدن است. گردن و کمر معمولاً نقاطی هستند که بیشتر تحت تاثیر قرار می گیرند زیرا نشستن طولانی :
حرکت بدن را کاهش داده و احتمال گرفتگی، کشش یا تنش ماهیچه ها در هنگام انجام حرکات بیشتر می شود.
بعلت کند کردن خون رسانی در عضلات کمر و گردن فشار بیشتری را بر مهره ها بویژه مهره های این نواحی وارد می کند.
باعث وارد شدن فشار ثابت و دائمی بر دیسکهای بین مهره ای شده که تغذیه آنها را مشکل کرده و میتواند در تحلیل آنها نقش داشته باشد.
آیا اثرات سوء دیگری ناشی از کار در وضعیت نشسته وجود دارد؟
افرادی که برای چندین سال در وضعیت نشسته کار می کنند عوارض دیگری را هم تجربه می کنند از جمله عدم تناسب اندام، کاهش راندمان قلب و ریه ها و مشکلات گوارشی. گر چه این عوارض، بیماری و آسیب تلقی نمی شود اما افراد را مستعد سایر بیماریها می کند.

چه جنبه هایی از کار نشسته مسئول این عوارض است؟
یک وضعیت بدنی نامناسب مسئول اصلی بیشتر عوارض کار نشسته طولانی مدت است .وضعیت بدنی نامناسب همچنین ناشی از طراحی نامناسب شغل است که فرد را وادار می کند بطور مداوم و بی وقفه برای بیش از یک ساعت کار کند . طول مدت نشستن و وضعیت بدنی در حین نشستن از ریسک فاکتورهای اصلی در کار نشسته به شمار می روند .
یک فضای کاری نامناسب که امکان نشستن در یک وضعیت متعادل را فراهم نکند می تواند باعث وضعیت های بدنی نامناسب شود. چیدمان فیزیکی فضای کار از قبیل میز کار، ابزار و ادوات ممکن است متناسب با فاصله دسترسی و فضای آزاد زیر صندلی نباشد. پستکار همچنین وقتی نامناسب است که ارتفاع صندلی متناسب با ابعاد بدن فرد تنظیم نشده باشد.
عدم آشنایی و آگاهی افراد نیز باعث می شود آنها وضعیت های بدنی نامناسب را بخود بگیرند. لذا کارکنان باید از عوارض کارهای نشسته آگاه باشند زیرا این عوارض همانند عوارض کارهای سخت روشن و مشخص نیست.
آیا یک وضعیت بدنی مناسب برای نشستن وجود دارد؟
برای مفاصل اصلی یعنی لگن، زانوها و آرنج ها محدوده ای وجود دارد که هر فرد سالم میتواند در آن احساس راحتی کند. این وضعیت تنفس و گردش خون فرد را بهبود داده و با اعمال ماهیچه ای تداخل نکرده و اعمال طبیعی اندامها ی بدن را برهم نمی زند. تغییر دادن وضعیت بدنی اصل اساسی کار نشسته است. بنابر این وضعیت بدنی مناسب وضعیتی است که امکان تغییر وضعیت بدنی فرد را بطور طبیعی و مداوم فراهم می کند بدون اینکه هیچ محدودیتی از طرف پستکار یا نوع شغل وجود داشته باشد.
وضعیت بدنی مناسب عبارتست از مجموعه ای از وضعیت های بدنی که فرد بطور طبیعی انتخاب کرده و در محدوده قابل قبول قرار دارند. یک پستکاری که امکان تغییر مکرر و تحرک بیشتر به فرد بدهد باعث خواهد شد که فرد یک الگوی کار سالم و طبیعی داشته باشد.

روشهای پیشگیری از اثرات سوء کارهای نشسته
چگونه می توان اثرات سوء نشستن طولانی را کاهش داد؟
توصیه ها درباره نحوه صحیح نشستن قطعی و همیشگی نیست برخی مواقع وضعیت های انقباضی و کششی عضلات برای آزاد کردن تنش های عضلانی قابل قبول است.
برای حصول به یک وضعیت صحیح نشستن باید به سه بخش زیر توجه کرد:
طراحی محیط کار(از جمله وظایف،پستکار و صندلی)

طراحی شغل
آموزش
هیچ یک از این موارد بر دیگری برتری ندارد و هیچ کدام نیز به تنهایی باعث اصلاح واقعِی نخواهد شد.بنابر این در محیط کار سه بخش باید مورد توجه قرار گیرد.
وظایف

پست کار
صندلی
و آموزشهای لازم هم بعنوان محور چهارم لازم و ضروری است.

چرا طراحی وظایف مهم است؟
وظیفه ممکن است مستلزم استفاده از بینایی، دستها یا پاها و یا ترکیبی از آنها باشد. هر نوع وظیفه مستلزم اصلاحات متفاوتی در طراحی پست کاری است.
کار بصری تنش و فشار را بر گردن ،تنه وارد می کند تا چشمها بتوانند عمل بینایی را برای مدت زمان لازم انجام دهند. واضح است که طراحی پست کار در اینجا فشار وارد بر گردن را کاهش خواهد داد.در برخی پست های کار با قرار دادن مناسب وظایف بصری میتوان اینکار را انجام داد.
حرکات و نیروهای لازم در کارهای دستی بر وضعیت بدنی تاثیر می گذارد. برای وظایف سبک تکیه گاه مچ و بازو سودمند است. برای وظایف سنگین باید سطح کار در زیر ارتفاع آرنج فرد قرار گیرد. چیدمان پست کار باید بنحوی باشد که فرد ستون مهره ها را در هنگام اعمال نیرو بصورت عمودی نگاه دارد افراد نباید وسایل و تجهیزات را برداشته و بطور افقی جابجا کنند.

چرا طراحی پست کار مهم است؟
صندلی همواره بعنوان یک جزء مکمل پست کار محسوب می شود سایر اجزاء پست کار از قبیل میز و کامپیوتر، فایل ها و کتابخانه ها بر وضعیت بدنی فرد تاثیر می گذارد.لذا چیدمان این تجهیزات نباید بنحوی باشد که دسترسی فرد به تجهیزات دشوار باشد و فرد هنگام کار مجبور باشد کمر خود را بچرخاند. پست کار همچنین باید امکان تغییرات مداوم در وضعیت های بدنی مختلف را فراهم کند.

انتخاب صندلی مناسب؟
یک اصل ارگونومی وجود دارد که می گوید چیزی به نام فرد "متوسط" وجود ندارد. اما فراهم کردن صندلی با اندازه های مختلف برای همه افراد امکانپذیر نیست. تنها راه حل تهیه صندلی های کاملاً قابل تنظیم است که برای حداکثر جامعه قابل استفاده باشد. ارتفاع کف صندلی و زاویه کف ، ارتفاع پشتی و زاویه پشتی باید قابل تنظیم باشد. صندلی های ارگونومیک امروزه طراحی و ساخته می شوند اما صندلی ارگونومیک محسوب می شود که بر اساس ابعاد بدنی کارکنان پست کار و وظایف، طراحی می شود لذا داشتن بر چسب ارگونومیک به تنهایی ملاک ارگونومیک بودن صندلی نخواهد بود.

طراحی مشاغل نشسته
هر چند محیط کار بخوبی طراحی شود اما اگر فرد به مدت طولانی کار نشسته انجام دهد از عوارض آن در امان نخواهد بود لذا هدف طراحی شغل برای یک کارمند نشسته کاهش مدت زمانی است که فرد در حالت نشسته به سر می برد. تغییرات مداوم در وضعیت نشسته برای محافظت در برابر تجمع خون در پاهای فرد کافی است.. پنج دقیقه قدم زدن یا راه رفتن پس از 40 تا 50 دقیقه کار نشسته میتواند فرد را از تورم و بی حسی پاها جلوگیری کند.این وقفه ها همچنین با فراهم کردن امکان تمرین قلب و ریه ها و عضلات باعث خنثی شدن اثرات نشستن طولانی می شود. در صورت تراکم کارها وقفه ها را می توان با کار غیر نشسته پر کرد.

آموزش افرادیکه کار نشسته انجام می دهند.
روش انجام کار توسط افراد و عادات نشستن با آموزش های صحیح شکل می گیرد. آموزش باید کارکنان را تشویق کند که روشهایی را اتخاذ کند که خستگی را کاهش دهد.
آموزش همچنین باید عوارض نشستن مداوم و توصیه هایی برای بهبود پست کار داشته باشد. افراد باید نحوه تنظیم پست کار برای ایجاد یک وضعیت بدنی مناسب در هنگام کار بدانند آنها همچنین باید بدانند که چگونه تنش ماهیچه های را در طول روز آزاد کنند.آموزش همچنین باید به نقش و اهمیت استراحت فعال (از قبیل قدم زدن ) در مقایسه با استراحت غیر فعال تاکید کند.

طراحی ذاتاً ایمن – مفهوم، حیطه عمل و مزایا

Inherently safety design
مفهوم
ماهیت رهیافت ذاتاً‌ ایمن در طراحی کارخانه اجتناب از خطرات نسبت به کنترل آنها توسط تجهیزات مکمل است بنابراین همة ایده‌های توصیف شده ممکن است تحت عنوان مثالهای طراحی ذاتاً‌ ایمن در نظر گرفته شوند.
از زمان بروز انفجار در فلیکسبورو در سال 1974 که در آن 28 نفر کشته شدند، مقالات متعددی درخصوص روشهای پیشگیری از بروز رویدادهای مجدد به چاپ رسید. در یک حالت افراطی به دلیل اینکه فلیکس بورو یک کارخانة تولید نایلون بود طرفداران و حامیان بازگشت به طبیعت پیشنهاد توقف تولید الیاف ساخته دست بشر و کاربرد مواد طبیعی مثل پشم وکتان رابه جای آن مطرح کردند. آنها این حقیقت را که حجم حوادث صنایع الیاف طبیعی از الیاف دست‌ساز و مصنوعی بالاتر است، فراموش کرده بودند اگرچه در حوادث کشاورزی مرگ دسته جمعی اتفاق نمی‌افتد و به تبع توجه افکار عمومی را نسبت به کشته شدن عد‌ه‌ای در یک صنعت شیمیایی کمتر به خود جلب می‌کند. با عنایت به این امر که کشاورزی یک صنعت با میزان حادثة بالاست، حوادث مرگبار بیشتری به ازای هر محصول کتانی یا پشمی نسبت به محصولات مصنوعی در آن وجود دارد.
به صورت مشابه، بوپال جائی که بیش از 2000 نفر به خاطر نشت گاز سمی جان خود را از دست دادند (1984) کارخانة تولید حشره‌کش بود. حشره‌کشها از طریق افزایش مواد غذایی نسبت به آنچه در بوپال از دست رفت زندگیهای بیشتری را نجات می‌دهند.
به هر حال ماجراهای بوپال و فلیکس بورو هزینه های غیرقابل اجتناب نایلون و حشره‌کش‌ها نبوده‌اند و روشهای چندی وجود دارد که می‌توان این کارخانه‌ها را امن‌تر کرد و درسهای زیادی از حوادث اسفبار فوق‌الاشاره گرفته شده است. بیشتر مقالات و گزارش‌ها درخصوص حوادث، نصب تجهیزات حفاظتی بهتر و بیشتر مثل کاشفهای گاز شیرهای جداساز اضطراری، علائم هشدار دهنده، اسکرابر و وسایل تصفیه، تجهیزات حفاظت و اطفاء حریق، سازه‌های قوی‌تر و غیره را پیشنهاد داده‌اند. مشاور ایمنی به عنوان فردی که به هزینه‌ها و پیچیدگی‌ کارخانه می‌افزاید شهرت کسب کرده است. تجهیزاتی که وی به کارخانه اضافه می‌کند بدون شک ضروری هستند اما در عین حال گران و پیچیده هستند.
سایر مقالات پیشنهاد کرده‌اند که توجه بیشتری به سمت چیدمان و موقعیت کارخانه معطوف شود و مقررات بیشتری اعمال شود، یک سیستم اعطای مجوز و پروانه کاری لحاظ شود و مشاوران ایمنی بهتری به کار گرفته شوند و غیره .
همة مقالات و کمیته‌ها به جزتعداد اندکی احتمال یک راه حل بهترارزانتر برای مسأله را به فراموشی سپرده‌اند. اگر نتوان کارخانه‌ها را با استفاده از مواد با خطر کمتر که اگر همة آنها هم نشت کنند، مشکل جدی بروز نکند، طراحی کرد و یا از مواد ایمن‌تر به جای مواد خطرناک‌تر استفاده شود و یا مواد خطرناک را در دما و فشار پایین‌تر به کار گرفت یا عمل رقیق‌سازی را توسط یک حلال ایمن انجام داد، به جای حل بسیاری از مشکلات از آنها اجتناب کرده‌ایم. این تغییرات تحت عناوین بهینه‌سازی، جایگزینی و تعدیل کارخانه‌هایی را ارائه می‌دهند که ذاتاً و ماهیتی ایمن‌ترند درحالی که یک کارخانه سنتی که در آن خطرات تحت کنترل حفظ می‌شوند به صورت غیر ذاتی به ایمنی دست یافته است.
در مقاله‌‌های قدیمی از واژة ماهیتاً ایمن‌تر استفاده می‌شد اما امروزه واژة ذاتاً ایمن‌تر ترجیح داده می‌شود زیرا واژة ماهیتاً‌ ایمن ممکن است توسط مهندسان برق برای توصیف مداری با توان ناکافی برای مشتعل شدن یک مخلوط گازی قابل اشتعال و یا بخار یا گردوغبار موجود در هوا به کار رود.
خاطرنشان می‌شود که گاهی اوقات نمی‌توان اینگونه اظهار داشت که باید وجود سیستمهای زیاد مواد خطرناک در یک کارخانه ممنوع شود. ایجاد فرآیندهای جایگزین و تجهیزات تکمیلی زمانبر است و ممکن است گاهی غیرممکن باشد. زمانی که ارائه لیست طولانی مواد خطرناک غیرقابل اجتناب است، می‌توان از طریق طراحی خوب و عملیات بهینه آنها را تحت کنترل قرار داد. معمولاً در گذشته توجه چندانی به مقدار و میزان مواد در کارخانه نمی‌شد. هر گاه بنابر کاهش مواد خطرناک درون سیستمهای مواد کارخانجات باشد این کار امکان‌پذیر خواهد بود.
به عنوان مثال اگر گوشت شیر محصول خوبی برای خوردن بود یا از پوستش لباس‌های خوبی حاصل می‌آمد، تمام مزرعه داران تقاضا می‌کردند که شیرها را نگهداری کنند و این کار را انجام می دادند. آنها نیاز داشتند تا به جای حصارهای اطراف مزرعه از قفس‌های بزرگ استفاده کنند و از طریق طراحی خوب شانس و احتمال فرار شیرها را خیلی کم کنند. فقط به صورت گاهگاهی همانند فلیکس بورو و بوپال شیرها می‌توانند از قفس‌ها فرار کنند. اما چرا وقتی جایگزین خوبی مثل بره‌ها در اختیار داریم از شیرها نگهداری کنیم؟
یا به عنوان یک مثال کاربردی دیگر، خطرناکترین جزء تجهیزاتی خانه‌ها ما پله‌های آن است. افراد بسیاری به خاطر سقوط از پله‌ها کشته و مجروح شده‌اند روشهای ایجاد ایمنی سنتی یا غیرذاتی کنترل خطر مشتمل بر افزودن نرده‌های حفاظتی،آموزش افراد برای استفاده از نرده‌ها، اطمینان از سٌر نخوردن فرشها و موکتها و دور کردن مواد زائد و وسایل مختلف از راه پله‌ می‌باشد. راه حل ایمنی ذاتی خرید یک خانه یک طبقه است.
اگر این راه حل گران و مقرون به صرفه نباشد می‌توان یک سرویس پله‌ با پاگردهای زیاد نصب کرد به نحوی که سقوط فرد بیش از چند پله نباشد.
بسیاری از تصمیمات راجع به ایمنی ذاتی اجباراً باید در مراحل اولیه طراحی انجام شود. زمانی که خانة ما تکمیل شده است برای گفتن این نکته که پله‌ها نمی‌خواهیم خیلی دیر شده است و یا بعد از کامل شدن نقشه‌ها گفتن این نکته به ثمری در پی نخواهد داشت. تصمیم به نداشتن پله‌ها باید درست در شروع فرآیند طراحی زمانی که ما اولین خواسته‌هایمان را به طراح ارائه می‌دهیم گرفته شود. تصمیم اتخاذ شده ممکن است بر میزان زمین مورد نیاز و موقعیت منزل جدید تأثیر بگذارد.

دفاع عمقی
پیشگیری از حوادث بر دفاع عمقی مبتنی است. اگر یک خط دفاعی دستخوش نقص شود خطوط دفاعی دیگر عمل خواهد کرد. برای ایجاد طراحی ذاتاً ایمن خطوط عمدة دفاع در مقابل نشت مواد قابل اشتعال ذیلاً توصیف شده است. چهار مرحله اول همچنین به پیشگیری از نشت مواد سمی یا خورنده و یا کاهش اثرات آنها کمک می‌کند:

(Avoidance) اجتناب
اجتناب خطر توسط یکی از روشهایی که قبلاً توصیف شد: یعنی کاربرد مواد با خطر کم که نشت آن مسألة حادی ایجاد نکند (بهینه سازی)، استفاده از مواد ایمن‌تر به جای مواد خطرناک (جایگزینی) و یا استفاده از مواد خطرناک به شکل ایمن‌تر (تعدیل)
Containment):محصور کردن
ما باید تجهیزات را به گونه‌ای طراحی کنیم، بسازیم، بکارببریم و نگهداری کنیم که احتمال وقوع نشت به حداقل برسد. بیشتر موادی که ما در صنایع نفت و شیمیایی به کار می‌بریم خودشان قابل اشتعال یا قابل انفجار نیستند اما زمانی که با هوا یا اکسیژن با نسبتهای خاصی مخلوط می‌شوند، چنین خواصی را پیدا می‌کنند. برای پیشگیری از انفجار یا حریق می‌بایست به نوعی جلوی تماس هوا با مواد را گرفت. برای اغلب تجهیزات عمل کننده تحت فشار این کار عملی است. استفاده از نیتروژن به صورت گسترده برای جلوگیری از نفوذ هوا به تجهیزات کم فشار مثل تانکها، استکها و یا سانتریفوژها به کار می‌رود. متأسفانه محصور کردن به صورت نرمال در زمان تعمیر و نگهداری باید شکسته شود که این عمل خود مولد حوادث زیادی است.
(Detection and Warining)کشف و هشدار دادن
ردیابی سریع رخداد هرگونه نشت و اعلام آن به افرادی که در خطرند به گونه‌ای که بتوانند محل را ترک کنند.
(Isolation) جداسازی
استفاده ازشیرهای جداساز اضطراری برای جداکردن محل نشت. استفاده از این شیرها درمکانهایی که تجربه نشان داده است که احتمال وقوع نشت بالا است یا میزان موادی که می‌توانند نشت پیدا کنند زیادند، ضروری است.
(Dispersion)پراکندگی
پراکنده کردن مواد نشت یافته توسط سازه‌های باز و درصورت لزوم توسط بخار یا پرده‌های آبی تشدید می‌شود. محصور سازی ثانویه برای مثال توسط یک ساختمان، گاهی اوقات برای محصور کردن مواد نشت یافته مورد استفاده قرار می‌گیرد. خط مشی محصورسازی ثانویه برای مواد رادیواکتیو بهینه است. اما برای مواد قابل اشتعال به این دلیل که ممکن است غلظت در ساختمان سریعاً از حد پایین قابل اشتعال فراتر رود و باعث ایجاد انفجار شود، مناسب نیست.
حذف منابع شناخته شده اشتعال
حذف منابع شناخته شده اشتعال یکی از خطوط ضعیف دفاعی است و ما هرگز نباید تنها به آن اعتماد کنیم چون انرژی خیلی کمی برای شعله‌ور ساختن یک مخلوط بخار قابل اشتعال و هوا لازم است و این امکان وجود دارد که حتی اگر کوشش کنیم تا همة منابع شناخته شده خطر را حذف کنیم انفجارهایی رخ دهد.
حفاظت افراد و تجهیزات در برابر اثرات حریق و انفجار
همانگونه که در فصل یک بحث شد، روشهای غیرفعال حفاظت نسبت به روشهای فعال بهترند. برای مثال بهتر است به جای اسپری آب توسط عایق‌بندی به جای اسپری آب تجهیزات را در مقابل حریق محافظت کرد. اگر خنک کردن ضروری مورد نیاز باشد جریان جابجایی وزنی از جریان تحت فشار پمپ بهتر است.
تدارک تسهیلات اطفاء حریق
یکی از اشتباهات مرسوم در صنایع غافل شدن از خطوط بیرونی دفاع است. از آنجا که خطوط درونی تسخیر پذیر در نظر گرفته می‌شوند اگر دچار نقص شوند دیگر هیچ خط دفاعی وجود نخواهد داشت. بعضی شرکتها درخصوص نشت گاز قابل اشتعال هیچ نگرانی از خود بروز نمی‌دهند. آنها اعتقاد دارند که همة منابع اشتعال رابه گونه‌ای حذف کرده‌اند که مواد نشت پیدا کرده مشتعل نخواهد شد. اما زمانی که یک منبع پیش‌بینی نشده اشتعال به وجود آید، انفجار رخ خواهد داد. بیشتر شرکتها در مورد لیست بلند بالای مواد خطرناک خود نگران نیستند زیرا فکر می‌کنند این مواد را می‌شناسند و می‌‌دانند چگونه از نشت آنها جلوگیری کنند و می‌دانند بعد از نشت چه کاری انجام دهند. زمانی آنها پی به اشتباه خود می‌برند که حریق یا انفجاری رخ داده است یا افرادی توسط گاز یا بخار سمی

نگاهی بر سیستم های مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSEMS

نویسنده: دکتر ایرج محمدفام
امروزه به دلیل افزایش آگاهی عمومی، قوانین و مقررات تدوین شده ملی و بین المللی، ورود قوانین و تاثیر آنها در تجارت های جهانی و موارد مشابه، رعایت اصول بهداشت، ایمنی و محیط زیست در اجرای پروژه های مختلف اهمیت بسیار زیادی یافته است.
اکنون دیگر ثابت شده است این سه جزء از هم جدا نیست. سازمان های مختلف با ایجاد سیستم های یکپارچه در یک قالب، به ارزیابی مسایل فوق می پردازد.
در حیطه ایمنی سیستم یکپارچه HSE ، کل فرایند از دیدگاه ایمنی بررسی شده است و خطرات موجود در آن مورد آنالیز قرار می گیرد. در این بررسی با تعیین ریسک های معادل، به ارائه راهکارهای کنترلی پرداخته می شود.
در بخش بهداشت، عوامل زیان آور از جمله عوامل شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی و روانشناسی آنالیز می شود و راههای تماس باآنها، مکانیسم های عمل، زمان های مواجهه مجاز و دیگر موارد مشابه بررسی می شود. درحیطه محیط زیست نیز کلیه اثرات زیست محیطی حاصل از اجرای پروژه ها در مراحل مختلف بر روی عناصر زیست محیطی، بررسی می شود. منظور از عناصر زیست محیطی، عناصر فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی، زیبا شناسی و موارد مشابه است.
سازمان بین المللی استاندارد از زمان تاسیس خود در سال1942، استانداردهای بین المللی متعددی را با همکاری متخصصان و کارشناسان برجسته جهانی و همچنین کارشناسان موسسه های استاندارد کشورهای عضو این سازمان، تدوین و منتشر کرده است. هر کدام از استانداردهای انتشار یافته حیطه خاصی از عملیات و فعالیت ها را پوشش داده و بر روی آن متمرکز می شود. در بیست سال گذشته استانداردهای بین المللی از چنان پذیرشی برخوردار شده اند که بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه استانداردهای ملی و رسمی خود را بسوی پذیرش استانداردهای بین المللی سوق داده اند. با انتشار استانداردهای کیفیت با عنوان ملی استانداردهای سری ISO9000 ، موضوع استانداردهای جهانی وارد مرحله تازه تری شد.
به دنبال پذیرش و افزایش محبوبیت استاندارد اخیر، استانداردهای مشابهی مطرح و مورد استقبال قرار گرفت که از این میان می توان به استانداردهای زیست محیطی و ایمنی و بهداشت شغلی اشاره کرد.
از میان استانداردهای تدوین شده توسط این سازمان، سه مجموعه استاندارد تحت عنوان مدیریت کیفیت، مدیریت زیست محیطی و مدیریت بهداشت و ایمنی شغلی و استانداردهای وابسته به آنها اهمیت خاصی یافته است. به کارگیری اصول و قوانین این استانداردها در سازمان های تولیدی و خدماتی در سرتاسر جهان در حال گسترش مداوم است.
پس از معرفی استانداردهای اخیر و نتایج موفقیت آمیز بکارگیری این رویکرد، بسیاری از سازمان ها به نقش موثر پیاده سازی این نوع استانداردها در افزایش اثربخشی سیستم و نقش مفید آنها در پیشبرد هدف های سازمان پی برده اند. از طرف دیگر در هر استانداردی (ایمنی، بهداشت، کیفیت، محیط زیست، ارگونومی، منابع انسانی و غیره) تنها یکی از ابعاد سازمان مورد توجه قرار گرفته و سیاست ها و هدف هایی که تعریف می شود در راستای آن جنبه از فعالیت های سازمان است. بر همین اساس امروزه نه تنها هیچ شکی در نقش استانداردها در هدایت و هماهنگ کردن فعالیت های سازمان وجود ندارد بلکه این امر نیز به اثبات رسیده است که تعداد سیستم ها می تواند باعث پیچیدگی و سردرگمی سازمان، به هدر رفتن منابع، دوباره کاری ها، ایجادتضاد بین سیاست ها و اهداف تعریف شده شود. در همین راستا ادغام سیستم های مختلف در سازمان امری ضروری به نظر می رسد.
یکی از مهم ترین علل ادغام سیستم های مدیریتی یاد شده تشابه بین آنهاست. تشابه بین سیستم های مدیریت کیفیت، ایمنی و بهداشت، زیست محیطی و فایده ادغام این سیستم ها در بالاترین سطوح بین المللی شناخته شده و مورد تائید قرار گرفته است، به طوری که در مقدمه استاندارد ISO 14001 نسخه1996 بیان شده است که این استاندارد بین المللی در اصول کلی سیستم مدیریت با سری استانداردهای ISO 9000 برای سیستم های کیفیت مشترک می باشد. سازمان ها ممکن است استفاده از سیستم مدیریت موجود خود را که با سری ISO 9000 سازگار است به عنوان مبنایی برای سیستم مدیریت زیست محیطی خود انتخاب کنند.
این موضوع در مقدمه استاندارد ISO 9001،2000 نیز با عنوان سازگاری با سایر سیستم های مدیریت مورد اشاره قرار گرفته و بیان شده است که این استاندارد بین المللی در راستای استاندارد ISO 14001 نسخه1996 می باشد تا سازگاری دو استاندارد را به منظور بهره مندی کاربران این استانداردها ارتقا بخشد.
با و جود تشابه فراوان موجود بین این سیستم ها، به نظر می رسد که ادغام نیازمندی های سیستم ایمنی و بهداشت با سیستم مدیریت محیط زیست و سیستم های دیگر بدون پیچیدگی بوده و به راحتی امکان پذیر باشد. ولی این امر در عمل به سادگی میسر نیست. زیرا بایستی ابتدا برای هر سازمان فایده ها، مشکل ها و مسایل حاشیه ای برای ادغام سیستم ها در نظر گرفته شود. علاوه بر این، در نظر داشتن وجوه اشتراک و تفاوت های بین سیستم های مورد نظر ، برای ادغام نیز ضروری است. با این حال اگر نیازمندی های سیستم های مدیریتی مورد نظر به درستی در سازمان طرح ریزی و اجرا شده باشد و کارکنان سازمان نیز آگاهی و تعهد لازم را در ارتباط با نیازمندی های سیستم مربوط داشته باشند، ادغام سیستم های مدیریتی به راحتی و بدون ایجاد اختلال در روند جاری فعالیت های سازمان امکان پذیر خواهد بود.

مهم ترین فواید ادغام سیستم های مدیریتی عبارتند از :
1- اختصاص صحیح و منطقی منابع
- جلوگیری از اختصاص دوباره یا چند باره منابع داخلی سازمان برای مدیریت سیستم های مختلف
- جلوگیری از هزینه های اضافی و دوباره کاری های اجتناب ناپذیر در مستقر کردن سیستم های جداگانه
2- ایجاد تصویر بهتری از سازمان
یک سیستم مدیریت ادغام شده که توسط گروه ثالث مورد تایید قرار گرفته است می تواند شاخص مناسبی برای نشان دادن تعهد سازمان به جامعه باشد. تصویری که چنین سازمانی در جامعه ایجاد می کند مجموعه ای است که به موازات فعالیت های تجاری خود، مسایل دیگر نظیر موارد زیست محیطی، ایمنی و بهداشتی را همزمان رعایت می کند.
3- بهبود عملکرد سازمان
سیستم های مدیریت ادغام یافته با در نظر گرفتن مسایل ایمنی، بهداشت و محیط زیست می تواند منجر به کاهش و یا حذف حوادث، بیماری ها، آلودگی های زیست محیطی و موارد مشابه شود که مسایل یاد شده در نهایت منجربه بهبود عملکرد سازمان خواهد شد.
4- بهبود رضایت مشتری
- ادغام این سیستم ها منجر به عملکرد بهتر کیفی، زیست محیطی و ایمنی شده که به نوبه خود به
رضایت بیشتر مشتریان خواهد انجامید.
- در صورتی که سازمانی بتواند سیستم های ادغام یافته ای را برای کارهای پروژه ای پیشنهاد کند این امر باعث کاهش هزینه های پروژه، هم برای مشتری و هم برای عرضه کننده خواهد شد.
5- کاهش پیچیدگی و سردرگمی
- کاهش حجم مستندات سیستم های مدیریتی
- افزایش سهولت در اجرا، نگهداری و بهبود یک سیستم واحد
- افزایش راحتی کارکنان از نظر ارجاع به روش های اجرایی واحد و ادغام یافته.
با وجود فواید فوق، ادغام سیستم های مدیریت مختلف، با دشواری ها و موانع متعددی نیز همراه است که تعدادی از مهم ترین آنها عبارتند از:
1- میزان اعتباری که استاندارد های مرتبط از نظر ثبت و اجرا دارند
2- نیازمندی های ویژه مشتریان.
- در بعضی از بخش های صنعتی ممکن است قسمتی از نیازمند های سیستم ایمنی، بهداشت و محیط زیست سازمان، توسط مشتری یا قانون گذار تعیین شده باشد که این موضوع می تواند ادغام سیستم ها را با دشواری همراه سازد.
- ممکن است نیازمندی های مشتریان از بخشی به بخش دیگر متفاوت باشد.
3- تمایل شخصی
در درون سازمان ها ممکن است تمایل خاصی از طرف متخصصین سیستم های مختلف برای حفظ سیستم های جداگانه و مقاومت در برابر ادغام سیستم ها وجود داشته باشد.
یکی از معمول ترین سیستم های مدیریتی ادغام یافته سیستم مدیریت HSE است که خاستگاه آن بخش های انرژی شامل پالایشگاه های نفت، گاز، پتروشیمی ها و صنایع مرتبط است. در این سیستم مدیریتی، سعی می شود که سه سیستم مدیریتی بهداشت، ایمنی و محیط زیست درهم ادغام شده و به صورت یکپارچه، راهبری و کنترل شود.
از آنجایی که در حال حاضر هیچ گونه استاندارد جهانی در مورد سیستم یکپارچه HSE وجود ندارد، بنابراین سازمان های مختلف با توجه به سلیقه ها، محدودیت ها، ماهیت عملیاتی، نقاط قوت و موارد مشابه خود از قالب و ساختارهای متفاوتی برای سیستم های یکپارچه HSE خود استفاده می کنند که درادامه یک نمونه جامع از سیستم های مدیریتی یکپارچه HSE مورد بحث قرار می گیرد.
بدیهی است اجرای یک سیستم HSE می تواند با توجه به ماهیت و گستردگی سازمان، منابع مالی و انسانی در دسترس، نوع استانداردهای بهداشتی، ایمنی و محیط زیستی و موارد مشابه مورد استفاده و در طی مراحل مختلف عملی شود. ناگفته پیداست که اجرای برنامه های HSE یک کار تیمی و متشکل از تخصص های مختلف عملی است.
تعداد افراد یک تیم عملیاتی می تواند در ارتباط با گستره پروژه متفاوت باشد هر چند که در صورت افزایش اعضای اصلی تیم از یک حد مشخص، این عمل ممکن است به آشفتگی عملیات بیانجامد.
برگرفته از: مجله بهداشت حرفه ای و پزشکی، شماره34

توصیه های بهداشتی در شرایط اضطراری

مهندس عادل رازقی فام
خلاصه
حادثه غیر متقربه شکلهای بسیاری دارد همه گیریها و شیوع بیماری ها ، قحطی و بلاهای طبیعی ، حئادث شیمیایی و تغییر مکان های جمعیتی نمونه هایی از حوادث غیر متقربه هستند که می توانند تک تک و یا همه ما را تحت تاثیر قرار دهند . حوادث غیرمتقربه باعث تخریب و مرگ می شود ، با این وجود میزان خسارتی که آنها بر سلامت ، بهداشت و زندگی انسان وارد می کنند در صورت آمادگی و واکنش سریع پس از وقوع یک حادثه بطور قابل توجهی قابل کاستن می باشد . منظور نویسنده از شرایط اضطراری در این مقاله ، شرایط جنگ و عملیات نظامی علی الخصوص شکل نمایشی آن یعنی رزمایش می باشد و سعی شده است بطور خلاصه اقدامات بهداشتی مورد نیاز در قالب اقدامات قبل ، حین و بعد از عملیات برای بهره برداری مدیران بهداری و بهداشت طرح شود .
الف ) قبل از عملیات ( شامل پیش بینی منابع آب سالم و کافی ، واکسیناسیون مورد نیاز کارکنان ، پیش بینی مواد غذایی سالم و بسته بندی شده تهیه دستورالعمل های مورد نیاز .....
ب ) حین عملیات ( شامل کنترل آب آشامیدنی ، کنترل بهداشتی مواد غذایی ، مبارزه با حشرات و جوندگان نظارت بر دفع بهداشتی فاضلاب و زباله و .... )
ج ) بعد از عملیات ( شامل ایمنی در ستون کشی ، جمع آوری و ثبت و تجزیه و تحلیل گزارشات ، نظارت بر حفظ محیط زیست و ...

مقدمه
همانگونه که پیامبر بزرگوار اسلام می فرمایند (( نعمتان مجهولتان الصحة والامان ))( نعمتهای تندرستی و امنیت ناشناخته اند ) و یا در جای دیگر می فرمایند :الصحة افضل النعم ( تندرستی بالاترین نعمتهاست ) بر امت اسلامی فرض است که قدر نعمتهای امنیت و سلامتی را بندانند و در حفظ آنها کوشا باشند و به استناد آیه شریفه واعدوالهم مااستطعتم من قوة و من رباط الخیل ترهبون به عدوالله و عدوکم ) مصلحت جامعه اسلامی در نیرومندی و توانایی آن در همه زمینه هاست و در این راستا حفظ و ارتقاء و تامین سلامتی مومنین از اهمیت ویژه ای برخوردار است بویژه گروهی از مردم که خود حافظان امنیت میهن اسلامی هستند ( پرسنل نیروهای مسلح ) تا بتوانند با تنی سالم و روحیه ای شاداب از دستاوردهای نظام مقدس جمهوری اسلامی پاسداری کنند . یک بررسی اجمالی گذشته نگر نسبت به عملیات های دوران دفاع مقدس و حتی مانورهای چندین سال گذشته نیروهای مسلح از جمله مانورهای سراسری سپاه ( عاشورای 1 و 2 و ... ) بیانگر این واقعیت تلخ است که بعضاً اقدامات غیربهداشتی ناشی از غفلت ما و عدم توجه کافی ، امور بهداشتی ، عدم آشنایی کافی با توصیه های بهداشتی و از طرفی کمبود امکانات و مقدورات و ضعف برنامه ریزی ، موجب پیدایش صدها مورد بیماری از قبیل مسمویتها ، گاستروآنتریتها ، شیوع بیماری های پوستی در بین نیروها شده است . بعنوان مثال در مانور عاشورای 1 میزان بروز مسمویت غذایی 1889 مورد و اسهال خونی 53 مورد و در مانور عاشورای 2 میزان بیماری اسهال 1118 مورد و مسمویت غذایی 365 مورد بوده است .
ضرورت دارد که مسئولین بهداری بهداشت با توصیه های بهداشتی در شرایط اضطراری و بحران آشنا بوده و برای حفظ و ارتقاء سطح سلامتی رزمندگان عزیر اسلام با دانش و تجربه کافی همت گمارند .
توصیه های بهداشتی برای مدیران بهداری و بهداشت

الف ) توصیه های بهداشتی قبل از عملیات :
1- برگزاری جلسات کمسیون بهداشت در حضور فرماندهی یگان و با مشارکت واحدهای مهندسی و آماد پشتیبانی و بازرسی و طرح و برنامه و ... برای بررسی مشکلات بهداشتی یکانها .
2- برگزاری جلسات هماهنگی با مراکز بهداشت شهرستانهای مربوطه .
3- لزروم بررسی دقیق پاتوبیولوژیکی ، جغرافیایی مناطق عملیاتی با مشارکت دانشگاهها ، چندین ماه قبل از عملیات و شناسایی خون حشرات ، مار و عقرب و جوندگان منطقه .
4- تهیه دستور العملهای تخصصی مورد نیاز و ابلاغ به یگانهای عمل کننده .
5- واکسیناسیون کلیه پرسنل شرکت کننده در عملیات بر علیه بیماری های کزاز و مننژیت و در صورت امکان هپاتیت .
6- ارائه آموزشهای همگانی بهداشت به گونه ای که تبلیغات بهداشتی جذاب بوده و اثر بخشی بیشتری داشته باشد .
7- برآورد و پیگیری تامین اقلام بهداشتی مورد نیاز یگانها اعم از مصرفی و سرمایه ای ( از قبیل امکانات زنجیره سرد واکسیناسیون ، سرم ضد مار و عقرب ، سموم و گندزداها ... )
8- پیگیری و تامین نیروهای تخصصی بهداشت ، با تخصصهای کارشناسی بهداشت محیط – کارشناسی بهداشت تغذیه ، کارشناسی مبارزه با بیماریها ، کارشناس بهداشت حرفه ای ، کارشناس روانشناسی بالینی – کارشناس آموزش بهداشت .
9- تهیه و تنظیم برنامه غذایی عملیات و به تصویب رساندن آن .
10-شناسایی منابع تامین آب و شستشو و نمونه برداری از آنها برای حصول اطمینان از سالم بودن آن .
11-کنترل سلامتی شاغل در مراکز طبخ و توزیع غذا و لزوم صدور کارت تندرستی برای آنها .
12-کنترل و حصول اطمینان از سلامت مواد غذایی ( نظارت کامل بر طبخ ، توزیع و حمل موادغذایی )
13-پیگیری تامین موادغذایی ، حتی الامکان بصورت بسته بندی شده استاندارد و مطابق با ذائقه مصرف کنندگان .
14-پیش بینی ایستگاههای مراقبت های بهداشتی برای کنترل اپیدمی ها .
15-برآورد امکانات بهداشتی مورد نیاز پرسنل از قبیل توالتهای صحرایی ، حمام صحرایی و ... و پیگیری تامین تانکرهای آب آشامیدنی.
16-هماهنگی با واحدهای پشتیبانی کننده عملیات ( واحدهای مهندسی و آماد و پشتیبانی ).
17-نظارت بر احداث اماکنی که در منطقه صورت می گیرد ، از حیث رعایت موازین بهداشتی و لحاظ نکات فنی بهداشتی
18-نظارت بر دفع بهداشتی فاضلاب و زباله اردوگاه ( پیش بینی محلهای دفع بهداشتی زباله و ....)

ب ) توصیه های بهداشتی حین عملیات :
1- نظارت بر تامین آب سالم بهداشتی و به کار گماردن پرسنل بهداشت در مبادی تامین آب
2- تهیه و توزیع قرص کلر جهت ضد عفونی آب توسط نیروهای عملیاتی .
3- کنترل امنیت غذایی و آب از دسترسی دشمن و ستون پنجم .
4- نظارت بر تهیه و توزیع غذا ( کیفیت ، کمیت ، زمان سرو ، چگونگی حمل و نقل و ... )
5- شناسایی و ارجاع نیروهای مبتلا به بیماریهای واگیردار و انتقال آنها به نقامتگاه و ایستگاههای مراقبت بهداشتی .
6- شناسایی افرادی که حین عملیات دچار اختلالات روانی می شوند و ارجاع چنین افرادی به اورژانس و دفاتر بهداشت روان .
7- انجام بررسی های اپیدمیولوژیک در شرایط شیوع بیماریها .
8- بررسی وضعیت روحی پرسنل در حین عملیات و شناسایی و کاهش عومال فشارزای روانی در محل استقرار نیروها .
9- ضرورت ثبت و جمع آوری و بررسی گزارشات روزانه آمتر بیماریها و سوانح و حوادث .
10- انجام آموزشهای اضطراری بهداشت و یا ارسال پیامهای بهداشتی حین عملیات در مواقع لزوم .
11- علامت گذاری و نصب هشدارهای بهداشتی در منطقه .
12- تهیه و ابلاغ دستورالعملهای اضطراری مورد استفاده عموم .
13- کنترل و نظارت بر استفاده از وسایل حفاظت فردی برای پرسنل تانک و خدمه تانک ، کاتیوشا و ...
14- نظارت بر حمل و نقل ایمن مواد منفجره ، مهمات و دیگر مواد شیمیایی خطرناک در حین عملیات .
15- نظارت برکاربرد صحیح و اصولی سموم و گندزداها .
16- کنترل و نظارت بر دفع بهداشتی فاضلاب و زباله .
17- ضرورت راه اندازی یک آزمایشگاه سیار مجهز تشخیصی طبی به منظور تشخیص به موقع عامل بیماریها و انجام اقدامات پیشگیرانه برای کنترل اپیدمی ها .

ج ) توصیه های بهداشتی بعد از عملیات
1- نظارت بر دفع بهداشتی زباله و فاضلاب یگانها به نحوی که آثار سویی در محیط زیست از خود باقی نگذاشته باشند .
2- جمع آوری ، تجزیه و تحلیل گزارشات واصله .
3- ثبت تجربیات و استخراج نقاط ضعف و قوت بهداشت در عملیات .
4- نظارت بر رعایت نکات ایمنی در ستون کشی به نحوی که کمترین میزان حوادث و سوانح رخ بدهد .
بحث و نتیجه گیری :
اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری یکی از ارکان اساسی مدیریت بحران می باشد . به منظور تامین سلامت پرسنل نظامی در رزمایش ها و پیشگیری از بروز و شیوع بیماری های مختلف انجام اقدامات بهداشتی در هر سه مرحله قبل ، حین و پس از رزمایش بعنوان یک برنامه اساسی پیشگیری مورد تاکید می باشد .
انجام اقدامات ستادی نظیر هماهنگیهای بین بخشی بررسیهای پاتولوژیکی ، تامین نیروهای تخصصی ، تدوین برنامه های مواد غذایی و بر آورد امکانات بهداشتی مورد نیاز نخستین گام در اجرای برنامه های بهداشتی در شرایط بحران محسوب می گردد .
گام دوم در اجرای برنامه های بهداشتی بر محور نظارت و بازرسی ، تهیه گزارشات روزانه و انتقال به فرماندهان رده های بالاتر و انجام اقدامات آموزشی و بهداشت روانی متمرکز می باشد . آخرین مرحله از اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری نیز شامل نظارت به دفع بهداشتی فاضلاب و زباله و رعایت نکات زیست محیطی ، دسته بندی اطلاعات و گزارشها ، ثبت تجارت مربوطه و کنترل نکات ایمنی در امر نقل و انتقالات نیروها و تجهیزات می باشد .

بهداشت محیط در انبارها

اهداف آموزشی مقاله
• 1. جلب توجه مسئولین بهداشت نسبت به اهمیت بهداشت محیط در انبارها.
• 2. آشنایی مخاطبین فصل‌نامه با شرایط و عوامل محیطی مناسب جهت انتخاب محل انبارها.
• 3. آشنایی مخاطبین فصل‌نامه با مجموعه‌ای از نکات کاربردی فنی و مهندسی، از دیدگاه بهداشت محیطی که در مراحل مختلف احداث، بهره‌برداری و نگهداری از انبارها توجه به آن‌ها ضروری است تا اقلام انبار شده برای مدت لازم سالم نگهداری شوند.

خلاصه
انبارها به عنوان یکی از مراکز حفظ و نگهداری وسایل و تجهیزات و به خصوص اقلام بهداشتی و دارویی و مواد غذایی، از جمله اماکنی است که از دیدگاه بهداشتی بسیار حائز اهمیت بوده و فراهم نمودن شرایط مناسب بهداشتی برای آن‌ها با توجه به وضعیت آب و هوایی و اقلیمی هر منطقه، شرایط و موقعیت مکانی انبار، نوع اقلام و نوع انبار ضروری است و باید مورد توجه مسئولین بهداشت قرار گیرد.
هدف اصلی ساخت انبارها، حفظ و نگهداری کالاهای مورد نیاز در شرایط مناسب و برای مدت زمان مشخصی است تا در زمآن‌های مورد نظر، اقلام مورد نیاز، موجود و در دسترس باشد و بتوان آن‌ها را سریع و به موقع و سالم در اختیار مصرف کننده نیازمند قرار داد. نقش انبارها به خصوص جهت ذخیره مواد غذایی برای استفاده در حوادث غیر مترقبه بسیار مهم و حائز اهمیت است.
با توجه به اهداف مذکور، توجه به بهداشت انبارها به ویژه بهداشت محیط انبارها نیز از اولویت خاصی برخوردار است و به همین علت در این مقاله تأکید عمده بر بهداشت محیط انبارها می‌باشد. به طور کلی بهداشت محیط، کنترل عواملی از محیط زندگی است که در رفاه و سلامت جسمی و روانی و اجتماعی افراد مؤثر بوده و در زنجیره انتقال بیماریها، حلقه‌ای را تشکیل می‌دهند و یا به عبارتی دخل و تصرف در عوامل و شرایطی از محیط زیست به منظور ایجاد شرایط مطلوب و مناسب در آن‌هاست. این عوامل عبارتند از: آب، فاضلاب، زباله، بهسازی اماکن و مبارزه با حشرات و جوندگان، هوا و تهویه، شرایط آب و هوایی و بهداشت محیط کار و فعّالیت‌های صنعتی و بهداشت مواد غذایی و حرفه‌ای که هرکدام از این عوامل ممکن است تحت شرایطی منجر به خرابی و یا فساد کالاهای موجود در انبارها و یا کاهش کیفیت آن‌ها و ایجاد ضایعات و خسارات مالی و گاهی نیز منجر به تلفات جانی شوند و یا ممکن است باعث شوند مدت زمان و عمر مفید یک کالا در انبار کاهش یابد.

با توجه به این اهداف، در این مقاله ضمن تأکید بــــر
اهمیت بهداشت محیط به عنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر در حفظ کیفیت و سلامت اقلام موجود در انبارها ، مطالبی شامل نحوة انتخاب محل احداث انبارها ، مجموعه‌ای از نکات فنی و بهداشتی که رعایت آن‌ها هنگام احداث انبارها ضروری است، تهیه آب سالم و دفع مواد زائد در انبارها ، نور ، تهویه، روش‌های مبارزه با حشرات ، جوندگان و پرندگان به اجمال ارائه گردیده است.

بهداشت محیط در انبارها
مقدمه
عدم آشنایی و توجه به اصول بهداشتی و فنون انبارداری که اصول بهداشت محیط هم بخشی از آن است ، باعث شده سالانه حجم زیادی از کالاهای انبار شده فاسد و غیر قابل استفاده ‌شوند که ارزش ریالی آن‌ها بسیار زیاد است. هدف از نگارش مطالبی در خصوص بهداشت محیط انبارها تنظیم و گردآوری مجموعه‌ای از نکات بهداشت محیطی و فنی از مرحله انتخاب محل انبار جهت احداث تا مرحله طراحی و اجرا و بهره‌برداری از آن می‌باشد. تا بدینوسیله مسئولین بهداشت در تمام یگان‌ها و مراکز ستادی و همچنین مسئولین تدارکات و انبارها ضمن آشنایی با آن‌ها در استفاده مناسب و بهره‌برداری بهینه از مجموعه امکاناتی که در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد، با آگاهی بیشتری انجام وظیفه نمایند.
اصول بهداشت محیط دارای مجموعه‌ای از نکات بهداشتی و فنی مهندسی و چهار چوبی است که در تمام شرایط و برای تمام اماکن، با کمی تغییرات متناسب با شرایط، قابل کاربرد و استفاده می‌باشد. به همین دلیل در منابع موجود مطالبی با این سرفصل به ندرت دیده می‌شود، ولی جهت استفاده بهتر و دسترسی آسان مخاطبین سعی شد مطالب بهداشت محیطی که رعایت آن‌ها در انبارها لازم است در این مقاله ارائه شود: از جمله موضوعات حائز اهمیت که در ادامه آمده است شامل نحوة انتخاب محل احداث انبارها، مجموعه‌ای از نکات فنی و بهداشتی که رعایت آن‌ها هنگام احداث انبارها ضروری است، تهیه آب سالم و دفع مواد زائد در انبارها، نور ، تهویه، ‌روش‌های مبارزه با حشرات و جوندگان و پرندگان و ... می‌باشد.

نکات فنی و بهداشتی که رعایت آن‌ها در انتخاب محل انبارها ضروری است
جهت طراحی و احداث یک انبار لازم است ابتدا محل مناسبی برای این منظور انتخاب شود و برای این که انتخاب درست انجام شود، توجه به نکات فنی و بهداشتی و عوامل محیطی و منطقه‌ای ذیل از اهمیت بالایی برخوردار است:

• 1. نزدیک بودن انبار به مراکز صنعتی، تجاری، جاده‌های اصلی و در دسترس، مناطق مسکونی و شهرها و دسترسی به انبار و فاصله مبدأ و مقصد کالاها باید مورد توجه باشد و از طرف دیگر انبار باید فاصله کافی از بعضی مراکز مثل پمپ بنزین، جایگاه دفن زباله و اماکن مسکونی، صنایع و کارخانجات شیمیایی، کارخانجات سیمان و ... داشته باشد.
• 2. امکان تردد وسایل نقلیه سنگین بدون ایجاد مزاحمت برای سایر بخش‌ها در محل وجود داشته باشد.
• 3. بررسی همه جانبه وضعیت منطقه از دیـــــــدگاه
بهداشتی و مهندسی بهداشت و ارزیابی اثرات احداث پروژه بر محل انتخاب شده و اثرات محل انتخاب شده بر پروژه در صورت نیاز به احداث تعداد زیادی انبارهای بزرگ در یک منطقه.
• 4. بررسی گلباد منطقه و تغییرات دما و سرعت و جهت باد و میزان ریزش‌های جوی در فصول مختلف سال در محل مورد نظر.
• 5. دسترسی به آب کافی و سالم و امکان دفع بهداشتی فاضلاب و زباله تولید شده در محل.
• 6. امکان ایجاد فضای سبز کافی در محل.
• 7. در صورت نیاز به احداث مجموعه‌ای از انبارهای بزرگ، محل مناسبی برای سرو غذای پرسنل منظور شود.
• 8. تأمین سیستم حرارتی، برودتی، تهویه، انرژی الکتریکی مورد نیاز تأسیسات آب و برق و دسترسی به خدمات شهری مورد نیاز حتی‌الامکان آسان و امکان‌پذیر باشد.
• 9. سطح کافی برای احداث انبارها و جاده‌های دسترسی و پارکینگ‌ها و فضای سبز وجود داشته باشد.
• 10. فاز مطالعات اولیه به خوبی انجام شده باشد و برآورد دقیقی از وسعت و ظرفیت لازم، هزینه‌ها و امکانات و تجهیزات لازم با توجه به نوع کالا و نیاز انجام گرفته باشد.
• 11. انواع انبارهای مورد نیاز با توجه به نوع اقلام که قرار است انبار شوند پیش‌بینی شود.
• 12. محل انتخاب شده از نظر امنیتی و حفاظتی به خصوص انبارهای مراکز نظامی تأیید شده باشد.
• 13. بررسی وضعیت منطقه از جهت اکولوژی و تأیید متخصصین ذیربط از جهت احداث انبار در یک محل ضروری است به عنوان مثال در صورت عدم مطالعه دقیق روی وضعیت یک منطقه و محل انتخاب شده ممکن است یک مجموعه انبار بزرگ بر روی منطقه‌ای احداث شود که لانه اصلی موش‌های صحرایی باشد که در آینده مشکلات زیادی را ایجاد خواهند کرد.
• 14. مبدأ و مقصد کالا از قبل معین باشد تا مسافت حمل و نقل و هزینه‌های مربوطه با مکان یابی درست کاهش یابد.
• 15. محل انتخابی از زمین‌های اطراف مرتفع‌تر باشد تا از نفوذ آب و رطوبت اطراف حفظ شود و از طرفی به راحتی قابل آماده‌سازی بوده و در مسیر سیلاب‌ها و طوفآن‌های شدید نباشد و در این خصوص زمین‌های مسطح نسبت به زمین‌های گود و پست و شیب‌دار ارجح هستند (1).
• 16. پایه دیوارهای انبار در کنار درختان تنومند و بزرگ نباشد تا از اثر ریشة درختان در امان باشند.
• 17. ساختمان انبار از تیرهای برق و شاخ و برگ درختان فاصله کافی داشته باشد.
نکات فنی بهداشتی که رعایت آن‌ها هنگام احداث انبار ضروری است:
• 1. شیب‌بندی اطراف انبار به گونه‌ای باشد که آبهای اطراف و ریزش‌های جوی به داخل انبار راه نداشته باشند.
• 2. وجود شیب کافی و کفپوش مناسب انبارها برای جمع‌آوری آسان و سریع فاضلاب‌های حاصل از شستشوی احتمالی ضروری است.
• 3. رنگ دیوارها بهتر است روشن انتخاب شود.
• 4. در و پنجره انبار از حفاظت کافی و ایمنی لازم برای جلوگیری از ورود احتمالی سارقین و حشرات و جوندگـــان
برخوردار باشد.
• 5. انبارهای مواد غذایی و کالا و تجهیزات به گونـــه‌ای طراحی شوند که حتی‌الامکان نفوذ گرد و غبار به داخل آن‌ها میسّر نباشد.
• 6. تعداد کافی روشویی، حمام و توالت (به ازای هر 25 نفر یک چشمه توالت و حمام و روشوئی لازم است) و محل مناسب برای رختکن پرسنل ساخته شود؛ تعداد هر کدام از سرویس‌های بهداشتی فوق باید متناسب با تعداد افراد استفاده کننده و نوع فعّالیت انبار باشد.
• 7. سیستم مناسب برای دفع مواد زائد (فاضلاب و زباله) پیش‌بینی شود.
• 8. هیچ گونه شکاف، درز و منافذی که شرایط را برای نفوذ حشرات و جوندگان داخل انبار فراهم آورد، وجود نداشته باشد و نکات مذکور در بخش مبارزه با حشرات و جوندگان رعایت شده باشد.
• 9. در مناطقی که سطح آبهای زیرزمینی بالاست، کف سازی مناسب برای عایق بندی انبار در مقابل رطوبت، از اهمیت بالایی برخوردار است.
• 10. سقف انبارهای سرپوشیده باید فاقد روزنه و عایق باشد تا دمای داخل انبار در شرایط آب و هوایی مختلف حفظ شود و نباید در سقف پنجره‌ای وجود داشته باشد.
• 11. بسته به این که انبار مورد نظر برای نگهداری چه حجم کالا و چه نوع کالایی و با چه تعداد پرسنل و در چه شرایط آب و هوایی آماده کار خواهد شد، بخش‌های مختلف و متنوعی را ممکن است برای آن طراحی نمایند که متناسب با نیاز و اهداف آن انبارها می‌باشد.
این قسمت‌ها شامل سرویس‌های بهداشتی، رختکـــن
پرسنل، مرکز خدمات آتش‌نشانی و اطفای حریــــــــق، تأسیسات آب و برق و فاضلاب، بخش‌های اداری، آبدارخانه، محل‌های ذخیره کالا، نوع ساختمان، شکل و تعداد انبار و تعداد درب‌های ورودی و خروجی، سکوهای تخلیه و بارگیری، تعمیرگاه، پارکینگ، جاده‌های داخل مجموعه انبارها و میزان فضای سبز، رستوران و نمازخانـه و ... می‌باشد(1).
• 12. در صورت وجود جاده خاکی در اطراف انبارها باید با پخش آب و با مواد نفتی از ایجاد گرد و غبار در اطراف انبار ممانعت شود.
• 13. بهتر است درزهای دیوار انبار با بندکشی به طور کامل پر شود تا محل پناه گرفتن حشرات و جانوران موذی نشود.
دفع مواد زائد در انبارها (فاضلاب و زباله)
در مواردی که داخل انبارها با مصرف آب مواجه هستیم، خواه ناخواه فاضلاب نیز تولید می‌شود که لازم است برای دفع بهداشتی و سریع و به موقع آن‌ها اقدام لازم انجام شود و از روش مناسبی اعم از چاه جاذب ، سپتیک تانک و در مواقعی که فاضلاب تولیدی زیاد است، از تصفیه خانه‌های فاضلاب استفاده شود.
زباله‌دان به تعداد و حجم و اندازه کافی، درپوش‌دار، زنگ نزن و قابل شستشو برای داخل انبار و محوطه اطراف انبار در دسترس باشد.
باید جمع‌آوری زباله‌ها از زباله‌دان‌ها روزانه و بر اساس یک برنامه مشخص که توسط مسئول بهداشت ارائه می‌شود، ‌انجام گیرد.
از انباشتن زباله‌ها و مواد زائد و مواد غذایی فاسد شده و نان خشک و یا وسایل اسقاطی داخل انبار و یا حتی در محوطه بیرونی انبار ممانعت شود و محوطه داخل و اطراف انبار باید همیشه تمیز و مرتب باشد و هر چه این مسئله بیشتر مورد توجه قرار گیرد، شرایط و احتمال بروز حادثـه و
حضور حشرات و جوندگان از بین می‌رود.
محوطه اطراف انبار از بهسازی لازم برخوردار بوده و با احداث فضای سبز و جاده آسفالت و محوطه‌سازی و زیبا سازی لازم، نظافت و بهداشت به خوبی رعایت گردد.

آب در انبارها
متناسب با نوع مصرف آب در انبارها، باید آب به مقدار کافی و با کیفیت مناسب و سالم و مورد تأیید مسئول بهداشت تهیه شود. مصارف آب در انبارها عبارتند از:
• برای شرب پرسنل.
• شستشوی محوطه انبار.
• سرویس‌های بهداشتی و روشویی‌ها.
• اطفاء و حریق.
• فضای سبز محوطه انبار.
نور در انبارها
یکی از عوامل مهم در اماکن عمومی نور است که بر بهداشت جسم و روان انسان بسیار مؤثر است. نور آفتاب و روشنایی طبیعی اثر مستقیم بر سلامتی انسان دارد.
تأمین نور طبیعی کافی با استفاده از پنجره‌های مناسب برای انبارها ضروری است.
برای استفاده بهینه از نور طبیعی خورشید بهتر است پنجره‌ها در بالاترین قسمت دیوار انبارها نصب شود و باید به طور متوسط سطح پنجره‌ها 20% سطح کف انبار و یا در مناطق گرمسیر به ازای هر 30 متر مربع یک متر مربع باشد. سطح نورگیر در مناطق سردسیر حدود دو برابر مناطق گرمسیر؛ است البته اگر کاهش دما در زمستان مشکلی ایجاد نکند.
باید از تابش مستقیم نور خورشید به اقلام داخل انبار به خصوص اقلامی که کنار پنجره قرار می‌گیرد، ممانعت شود چون بعضی از اقلام مثل لاستیک‌ها، کاغذها و ... در اثر قرار گرفتن در معرض تابش نور خورشید شکننده شده و آسیب می‌بینند و از عمر مفید آن‌ها کاسته می‌شود (2).
نظافت مرتب شیشه‌ها و پنجره‌های انبار، عامل مؤثری در تأمین نور طبیعی کافی داخل انبارهاست.
تأمین نور مورد نیاز (150 لوکس) در انبارها ضروری است.
تهویه
تهویه، تهیه هوای تازه با درجه حرارت مناسب جهت حذف بو و آلودگی‌های هوا بدون ایجاد کوران می‌باشد. در نتیجه استفاده از انبارهای سربسته که فعّالیت‌ها و واکنش‌های شیمیایی زیادی در آن انجام می‌گیرد، دمای هوا بالا می‌رود و آلودگی هوا ناشی از حضور میکروب‌ها، ذرات گرد و غبار و گازهای آلاینده در هوای انبار افزوده می‌شود. از طرفی میکروب‌ها عوامل بیولوژیکی زنده و فعّال هستند که در آب و خاک و هوا حضور دارند و می‌توانند باعث آلودگی و تجزیه محصولات و کالاهای موجود در انبار شوند و بعضاً خصوصیاتی از قبیل بو، مزه و طعم آن‌ها را نیز تغییر دهند، در نتیجه انجام تهویه در انبارها ضروری است.
طراحی و اجرای سیستم‌های تهویه کافی، متناسب با نوع انبار و اقلام موجود در آن، بویژه برای انبارهای نگهداری دارو، مواد شیمیایی و اقلام بهداشتی و مواد غذایی ضروری است. در طی مدت نگهداری کالاها در انبار باید کیفیت آن‌ها حفظ شود و فرایندهای تجزیه کاهش یافته و یا حتی متوقف شود. تجزیه مواد در طی مدت ذخیره سازی بستگی به دما، رطوبت و اکسیژن موجود دارد. تغییرات این عوامل به صورت مستقیم تأثیر زیادی روی میزان فعّالیت و افزایش حشرات و میکروارگانیزم‌ها و حضور غیر منتظره آن‌ها در انبار و در نتیجه تأثیر زیادی روی تجزیه مواد دارند (4، 3).
با افزایش دما، رطوبت کاهش می‌یابد و این مسئله بر نگهداری خوب کالاها تأثیر گذار است. به همین دلیل باید تهویه به گونه‌ای انجام شود که دما و رطوبت انبار در حد استاندارد لازم و متناسب با شرایط آب و هوایی منطقه باشد و باید ساختمان انبارها در موارد لازم نسبت به نفوذ رطوبت و گرما عایق باشند. با یک رطوبت نسبی هوا کمتر از 70-65 درصد بسیاری از فرایندهای تجزیه، اگر کاملاً متوقف نشوند، تا حد زیادی کاهش می‌یابند. به عنوان مثال رطوبت توصیه شده برای نگهداری بعضی از اقلام برای مدت طولانی در انبارها در یک منطقه گرمسیر عبارت است از: (3)
• 1. برنج 13%
• 2. شلتوک برنج 14%
• 3. ذرت 13%
• 4. خوشه ذرت 5/12%
• 5. ارزن 16%
• 6. گندم 13%
• 7. کاکائو 7%
• 8. قهوه 14%
• 9. لوبیا و باقلا 15%
• 10. بادام زمینی 17%
در صورت نیاز به تهویه می‌توان علاوه بر سیستم‌های تهویه نصب شده در انبارها ، با نصب توری روی پنجره‌های باز شونده که در فاصله 15 سانتیمتری زیر سقف قرار دارند، از آن‌ها به عنوان ساده‌ترین روش تهویه طبیعی استفاده نمود. باید توجه داشت که خروجی‌ها و مسیرهای تهویه باید به گونه‌ای طراحی شود که هنگام استفاده از روش تدخینی برای سمپاشی کل فضای انبار، گازهای سمی راه خروج نداشته باشند و به راحتی خروجی‌ها مسدود شوند.
با وجود تهویه کافی در انبار، از تجمع گرد و غبار داخل انبار ممانعت می‌‌شود و در نتیجه نظافت انبار راحت‌تر انجام پذیر است (2).
برای انبارهای معمولی درجه حرارت در محدوده 15 تا 30 درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی 40% مناسب است البته بسته به نوع محصولات و کالاهایی که انبار شده‌اند ، ممکن است این اعداد متفاوت باشند (2، 6).
روش‌های مناسب و کاربردی مبارزه با جوندگان در انبارها
در مراکز بزرگ انبارداری و انبارهای عمومی به خصوص بنادر و اسکله‌ها جمعیت موش‌ها گاهی به حدی می رسد که می‌توانند علاوه بر خسارات بهداشتی و فراهم کردن شرایط برای انتقال انواع بیماری‌ها، به خصوص بیماری‌ خطرناکی مثل طاعون که جوندگان به عنوان مخزن و میزبان واسط برای انتقال این بیماری عمل می‌کنند، خسارات زیادی نیز به محصولات انبار شده وارد می‌کنند که به سه دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
• 1. خوردن غذاها.
• 2. آلوده کردن محصولات انباری با مو و ادرار و مدفوع خود.
• 3. پاره و سوراخ کردن کیسه و بسته‌بندی غلات و سایر دانه‌های غذایی.
با توجه به خسارات فوق، حفاظت انبارها از نفوذ موش‌ها از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد. وجود سوراخ‌ها و لانه‌ها و گذرگاهها و ردپا و رد دم موش‌ها و وجود خسارت‌های مذکور و فضلة موش‌ نشان‌دهندة حضور آن‌ها در یک انبار است. باید با تمام امکانات و اقدامات لازم سعی شود با انجام مجموعة اقدامات پیشگیری لازم، از ورود موش‌ها به داخل انبارها جلوگیری شود ولی در صورت نفوذ به داخل انبارها، اجرای مبارزه جدی ضروری است.

برای مقابله و مبارزه با موش ها انجام اقدامات کاربردی ذیل متناسب با شرایط انبار بسیار مؤثر می‌باشد:
• 1. انبارها باید در مقابل ورود موش‌ها از حفاظت کافی برخوردار باشند به گونه‌ای که موش‌ها راه نفوذ به داخل انبار را نداشته باشند. برای این منظور باید دیوارها و کف انبار از بتون و غیر قابل نفوذ بوده و در و پنجره‌ها هم فلزی و غیر قابل نفوذ باشند. ضمناً لوله‌هایی که به داخل ساختمان راه دارند با صفحات مخروطی پوشیده شوند.
• 2. مسئولین انبارها باید آموزش‌های لازم در خصوص آشنایی با نحوه زندگی موش‌ها را بگذرانند و روش‌های مبارزه با آن‌ها را به خوبی بشناسند و محصولات وارده به انبار را از جهت پاک بودن از حضور جوندگان کنترل نمایند و در صورت اثبات حضور آلودگی سریعاً نسبت به رفع آن اقدام نمایند.
• 3. دستورالعمل‌های جامعی را که توسط سازمان‌های ذیربط برای مبارزه با موش‌ها تنظیم شده‌اند، مطالعه نموده و اجرا نمایند؛ به خصوص رعایت نظافت و پاکسازی، حذف گرد و غبار، انجام اقدامات بهسازی در موارد لازم، جلوگیری از ریخت و پاش در انبار، دفع به موقع زباله‌ها و حفظ فاصله کالاهای چیده شده از همدیگر و از دیوار انبار ضروری است.
• 4. استفاده از تله برای مبارزه با موش‌ها در مواردی که آلودگی خیلی کم است. این تله‌ها بیشتر نقش مؤثری در کاهش جمعیت موش‌ها دارند و کاربرد آن‌ها تحت تأثیر نوع موش‌ها، فصل مبارزه و شرایط محیطی و نوع طعمه می‌باشد.
• 5. استفاده از گاز متیل بروماید و یا قرص فستوکسین در مواقعی که میزان آلودگی زیاد است. البته این کار باید توسط متخصصین انجام شود.
• 6. طعمه گذاری با کمک سمومی مثل: فسفردوزنگ و ...
• 7. انجام اقدامات بهسازی شامل تخریب لانه‌های موش‌ها و پر کردن سوراخ‌ها با استفاده از سیمان و خرده شیشه.
• 8. طعمه گذاری می‌بایست ابتدا با طعمه سالم و بعد از چند روز با استفاده از طعمه سمی انجام شود که در این صورت اثر خوبی داشته و می‌توان موش‌ها را نابود کرد.
• 9. استفاده از شکارچیان طبیعی در محوطه بیرون انبـار
که همان روش بیولوژیکی است.
• 10. استفاده از طعمه سمی در زمانی که موش‌ها بیشترین تغذیه را دارند، مثل غروب آفتاب و سپیده دم قبل از طلوع آفتاب.
• 11. استفاده از پودرهای سمی در مسیر تردد موش‌ها، چون موش‌ها عادت به لیسیدن پاهای خود دارند.
• 12. از جمله بهترین شرایط رشد، تولیدمثل و تکثیر موش‌ها، محل‌های انباشتن زباله‌ها و کود حیوانات و فاضلاب‌هاست؛ در نتیجه در محوطه اطراف انبارها نباید چنین شرایطی برای بقا و زندگی موش‌ها فراهم شود. یکی از بهترین روش‌های مبارزه عدم فراهم نمودن شرایط مطلوب برای زیست موش‌ها و محروم کردن آن‌ها از دسترسی به غذا و آب است.
• 13. راه‌های نفوذ موش‌ها، درب‌ها ، پنجره‌ها، هواکش‌ها، کانال‌های تأسیساتی آب و برق و فاضلاب و تلفن شکاف‌های باقی مانده از بنایی است که باید با اتخاذ تدابیر لازم مسدود شود.
• 14. جلوگیری از انبار کردن بعضی از وسائل در اطراف انبارها مثل وسائل اسقاطی و ... .
• 15. مواد غذایی و محصولاتی که در انبار قرار می‌گیرند ، بر روی سکویی چیده شوند که 40-30 سانتیمتر از کف زمین انبار فاصله داشته باشد.
• 16. منابع آب در انبارها نباید در دسترس موش‌ها بوده و شیرها نباید نشت نمایند. فاضلاب‌روها و سرویس‌های بهداشتی انبار، هنگام شب کاملاً پوشیده و خشک باشند.

• 17. مواد غذایی در انبارها باید در ظروف در بسته و با بسته‌بندی مناسب و در موارد لازم در ظروف فلزی نگهداری
شوند.
• 18. با استفاده از دستگاه‌هایی که صدای با فرکانس بسیار بالا ایجاد می‌کند، می‌توان باعث فرار موش‌ها شد. البته معمولاً اثرات این روش کوتاه مدت است و کم کم موش‌ها عادت می‌کنند.
در حقیقت حفاظت و اقدامات پیشگیری اقتصادی‌ترین روش مبارزه و جلوگیری از نفوذ موش به انبارها است. انجام اقدامات بهسازی مثل گرفتن شکاف درزهای زیر در و پنجره‌ها و یا شیشه‌های شکسته، سوراخ اطراف لوله‌ها، کابل‌ها، فاضلاب‌روها، اطراف شیروانی‌ها، ضد موش‌ کردن ساختمان انبار و طناب‌های کشتی‌ها بسیار مؤثر می‌باشد. از طرفی استفاده از حفاظ‌های فیزیکی مناسب که موش‌ها را از رسیدن به غذا ، آب و پناهگاه در ساختمآن‌ها و انبارها باز می‌دارد، از بهترین روش‌هاست و برای این منظور دفع به موقع زباله‌ها و انجام اقدامات مربوط به بهسازی محیط بسیار مؤثر می‌باشد (5).
انبارها و مبارزه با حشرات و پرندگان
میکروارگانیزم‌ها، حشرات ، جوندگان و پرندگان از جمله دشمنان اصلی مواد غذایی و حبوبات ذخیره شده در انبارها هستند. باید نسبت به حضور هر کدام از آن‌ها در انبارها به ویژه انبارهای مواد غذایی حساس بود تا بتوان به موقع نسبت به رفع آلودگی به وجود آمده اقدام نمود. با توجه به این که یکی از علائم آلودگی مواد غذایی انباری به ویژه حبوبات حضور حشرات در این انبارهاست، توجه به این مسئله از اهمیت بالایی برخوردار است و لازم است کلیه کالاهایی که قرار است جدید وارد انبار شود، از عدم آلودگی آن‌ها اطمینان حاصل شود تا منجر به آلودگی سایر اقلام انبار نشود. حشرات در دمای 35-15 درجه و با حضور اکسیژن می‌توانند زنده مانده و فعّالیت کنند و زمانی که رطوبت هوا خیلی کاهش یابد و یا اکسیژن موجود در هوا کم شود، به سرعت از بین می‌روند چون آن‌ها هم برای ادامه حیات خود نیازمند اکسیژن و محیط مرطوب هستند در نتیجه یکی از راههای مبارزه با آن‌ها جلوگیری از به وجود آمدن شرایط مناسب برای حیات آن‌ها می‌باشد (3).
باید با نصب توری و حفاظت فیزیکی مناسب از ورود حشرات و پرندگان به داخل انبارها جلوگیری شود. پرندگان با پرواز خود ایجاد گرد و غبار آلوده کرده و با فضله خود می‌توانند منجر به آلودگی سطوح کالاها شوند و در صورتی که انبار مواد غذایی باشد با سوراخ کردن بسته‌های مواد غذایی و حبوبات منجر به وارد شدن خسارت به کالاها شوند (5).
نکات بهداشتی در بهره‌برداری از انبار
• 1. همیشه خروجی کالا از انبار باید اقلامی باشند که زودتر به انبار وارد شده‌اند.
• 2. جهت کاهش گرد و غبار در انبار می‌توان در صورت قابل شستشو بودن کف انبار در صورتی که رطوبت به کالا‌ها و محصولات انبار شده آسیبی نمی‌رساند هر چند وقت یکبار، کف انبار را شستشو نمود. البته نظافت خشک با جاروبرقی صنعتی ترجیح داده می‌شود.
• 3. عملیات نظافت داخل انبار و جمع‌آوری و دفع زباله، در حد نیاز و حتی‌الامکان روزانه انجام شود که این امر سبب می‌شود تا افراد شاغل در انبار به حفظ نظم و انضباط و بهداشت در انبار تشویق شوند و با استقرار سطل‌های زباله کافی و مناسب می‌توان بیشتر و بهتر به این هــــدف رسید.
• 4. استعمال دخانیات در انبارها ممنوع است.
•5. حیوانات خانگی از انبارهای مواد غذایی دور نگهداشته شوند و انبارها در دسترس آن‌ها نباشد.
• 6. البسه کار و تجهیزات ایمنی فردی متناسب با نوع انبار و کالاهای انبار شده برای پرسنل تهیه شود.
• 7. تعداد کافی سرویس‌های بهداشتی شامل روشویی، حمام و توالت پیش‌بینی شده باشد.
• 8. معاینات پزشکی کارکنان طبق دستورالعمل‌های موجود انجام شود.
• 9. حتی‌الامکان اقلام چیده شده در یک انبار اقلامـــی همگن، سازگار و از یک نوع باشند تا دستورالعمل‌های نگهداری آن‌ها در عمل اجرا شود و اقلام از اثرات احتمالی یکدیگر مصون باشند.
• 10. در انبار، فضا و محل کافی و مناسب برای چیدن و استقرار اقلام وارده به انبار موجود باشد و در تمام شرایط دستورالعمل‌های بهداشتی نگهداری کالا و نکات ایمنی رعایت شود.
• 11. علائم و تابلوهای راهنما و هشدار دهنده بهداشتی و نکات ایمنی در محل‌های مناسب نصب شوند.
• 12. آموزش مرتب افراد شاغل در انبار با توجه به مسئولیت و وظیفه آن‌ها ضروری است، به خصوص آموزش نحوة استفاده از امکانات اطفاء حریق که بهره‌برداری از آن‌ها در هنگام بروز حادثه نیازمند توجه و حمایت و مشارکت پرسنل انبار است و همچنین آموزش روش‌های مبارزه با حشرات و جوندگان و پرندگان.
• 13. مجموعه اقدامات بهداشتی که در انبارها انجــــام
می‌شود، باید به گونه‌ای باشد که احتمال بروز حادثه و به دنبال آن پیامدهای حادثه احتمالی را به حداقل ممکن برساند. به حداقل رساندن خطر، بستگی به فعّالیت‌هایی دارد که در انبارها توسط پرسنل با کمک تجهیزات مناسب و سالم و استاندارد انجام می‌شود.
• 14. پرسنل یک انبار باید با خطرهایی که در انبار آن‌ها را تهدید می‌کند آشنا باشند و همواره به کوچکترین تهدید و خطر به عنوان بزرگترین خطر توجه کنند.
• 15. پرسنل هر کدام در حد وظیفه خود در امور انبار دخالت نمایند و همواره از تجهیزات حفاظتی و ایمنی لازم به نحو صحیح استفاده نمایند.
• 16. وجود محیطی سالم و مناسب برای نگهداری اقلام انبار شده از مهمترین و اولین شرایط سالم ماندن یک کـالا
است.
• 17. وجود جعبه کمک‌های اولیه در محل انبار ضروری است.
• 18. انجام کلیه اقداماتی که جهت حفظ اقلام و تجهیزات و وسایل انبار شده ضروری است، توسط مسئولین می‌بایست با دقت و ابتکار و خلاقیت هر چه بیشتر مورد توجه قرار گیرد و در این رابطه طبق ماده 14 و 45 و 54و 113و 116و 114 آئین‌نامة انضباطی نیروهای مسلح مسئولین باید پاسخگو باشند (1، 2، 5، 6، 7).
تجهیزات مورد نیاز انبارها
بهتر است انبارهای بزرگ دارای دماسنج و رطوبت سنج مناسبی باشند تا حداکثر و حداقل تغییرات دما و رطوبت هوا را ثبت نموده و نشان دهند چون آن‌ها از جمله عوامل خارجی اثرگذار بر روی کیفیت محصولات انبار شده می‌باشند و می‌توانند فرایند‌ها و واکنش‌های شیمیایی را در داخل و سطوح کالاها تحت تأثیر قرار داده و منجر به بروز تغییراتی مثل تغییر رنگ و ظاهر بعضی از کالاها شوند و به دنبال آن فرسودگی و خورندگی و فساد زود هنگام آن کالا را در پی داشته باشند.
تجهیزات اطفاء حریق متناسب با نوع کالای انبار شده در دسترس باشد مثلاً شیرهای آتش‌نشانی و یا کپسول‌های مخصوص اطفاء حریق به تعداد کافی و مطابق نظر متخصصین بهداشت حرفه‌ای در انبار برای اطفاء حریق‌های احتمالی ضروری است.
وجود سیستم اعلان حریق متناسب در انبارها نیز ضروری است.
وسایل توزین مناسب در محل انبار در صورت نیـــــاز
ضروری است.
نتیجه‌گیری
توجه به عوامل بهداشت محیطی در انبارها که به عنوان یکی از مهمترین عوامل مؤثر در حفظ کیفیت و سلامت اقلام موجود در انبارها می‌باشد، جهت استفاده بهینه از امکانات انبارها از اهمیت بالایی برخوردار است. با رعایت نکات مذکور در این مقاله، شرایط برای استفاده بهتر از انبارها به منظور حفظ و نگهداری کالاهای مورد نیاز در شرایطی مناسب و برای مدت زمان لازم فراهم می‌شود تا در زمآن‌های مورد نظر اقلام مورد نیاز، موجود و در دسترس باشد و سریع، به موقع و سالم در اختیار مصرف کننده نیازمند قرار گیرد. نقش انبارها در ذخیره مواد غذایی برای استفاده در حوادث غیر مترقبه بسیار مهم و حائز اهمیت است و سبب می‌شود تا اقلام موجود در انبار از اثر هر کدام از عوامل محیطی که ممکن است تحت شرایطی منجر به خرابی و یا فساد کالاهای موجود در انبارها و یا منجر به کاهش کیفیت آن‌ها و ایجاد ضایعات و خسارات مالی و گاهی تلفات جانی شوند و یا عمر مفید اقلام انبار شده را کاهش دهند، ممانعت نماید.
در حالی که به خصوص برای نیروهای نظامی نگهداری سالم و با کیفیت بالای لوازم، تجهیزات، اقلام و داروها و مواد غذایی، برای مدت طولانی و ذخیره جهت استفاده در شرایط اضطراری به منظور دسترسی سریع به آن از اهمیت بالایی برخوردار است.
توجه مسئولین محترم و به خصوص مسئولین محترم تدارکات و پشتیبانی و انبارها به فراگیری آموزش‌های لازم از طریق ممکن نقش مؤثری در استفاده بهینه از انبار و نگهداری و استفاده مطلوب و به موقع از اقلام موجود در انبارها خواهد داشت تا اقلام انبار شده در هنگام مصرف از کیفیت و سلامت لازم برخوردار باشند.
مهندس حسین معصوم بیگی *
کارشناس ارشد بهداشت محیط ، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌ا...(عج)

آیین نامه بهداشت محیط

(24/4/1371 هیأت وزیران )
ماده 2 - هر اقدامی که تهدیدی برای بهداشت عمومی شناخته شود ، ممنوع می باشند . وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی موظف است پس از تشخیص هر مورد از مواردی که در حیطه وظایف وزارت می باشد ، راساَ اقدام قانونی معمول و در سایر موارد موضوع را به مراجع ذی ربط جهت انجام اقدامهای قانونی فوری اعلام نماید متخلفان از مقررات بهداشت عمومی تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت .
ماده 3-آلوده کردن آب آشامیدنی عمومی ممنوع است و با متخلفان مطابق مقررات رفتار خواهد شد . وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی به منظور حفظ سلامت و بهداشت مردم مکلف است کیفیت آب آشامیدنی عمومی از نقطه آبگیری تا مصرف را از نظر بهداشتی تحت نظارت مستمر قرار دهد .
تبصره 2 – سازمانها و مؤسسه های دولتی و خصوصی تأمین کننده آب آشامیدنی عمومی موظف به رعایت همه ضوابط و معیارهای بهداشتی اعلام شده توسط وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی بوده ، باید همه اطلاعات لازم برای بررسی مورد یا موارد و تسهیلات بازدید از تأسیسات را در اختیار وزارت قرار دهند .
تبصره 3- وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی به منظور کنترل آب آشامیدنی عمومی در مراحل مختلف توزیع ، آزمایشگاهها مراکز بهداشت استان و شهرستان و مراکز بهداشتی – درمانی را برای ارائه خدمات در این زمینه تجهیز می نماید .
ماده 4 – به منظور جلو گیری از روند رو به رشد آلودگی منابع آبهای سطحی و زیر زمینی – اعم از چاهها ، رودخا نه ها ، قناتها ، چشمه ها و آب مصرفی شهر و روستا – کمیته ای با نام ( کمیته حفاظت از منابع آب آشامیدنی ) زیر نظر استاندار با عضویت مدیران و رؤسای اداره کل بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی ، سازمان حفاظت محیط زیست ، سازمان آب منطقه ای استان ، جهاد سازندگی استان ، برنامه و بودجه استان و شرکت آب و فاضلاب استان می شود تا موارد زیر را بررسی و اقدام نماید .
1- اتخاذ تصمیم راجع به خارج نمودن بعضی از منابع تامین آب آشامیدنی از سرویس که بر اساس گزارش اداره کل بهداشت محیط آلوده شده اند اعم از چاه ها ، چشمه ها و قناتها .
2- اتخاذ تدابیر لازم جهت حفاظت از منابع آب آشامیدنی موجود بر اساس دستورالعملهایی که توسط دستگاههای ذی ربط پیشنهاد می شود و به تصویت کمیته می رسد .
3- اتخاذ تدابیر لازم به منظور حفظ حریم مناظقی که در آینده برای تامین آب شهر ها از طریق دستگاهها ذی ربط پیشنهاد می شود .
4- اتخاذ تصمیم در رابطه با بحرانهای ناشی از آلودگی منابع آب چگونگی مقابل با آنها .
تبصره - در ابتدا ، اداره کل بهداشت محیط موظف است نواقصی را که موجب آلودگی منابع آب می گردد به دستگاه ذی ربط اعلام کند تا رأساَ نسبت به رفع آن اقدام نماید . در صورتی که امکانات دستگاهها برای رفع نواقص کفایت ننماید ، مراتب در کمیته یاد شده مطرح خواهد شد .

بهداشت حرفه ای (تاریخچه، تعاریف، اصول و دامنه

بهرام صنعی، دکتر علی اصغر فرشاد
دانشگاه علوم پزشکی تهران

اهداف درس پس از یادگیری این مطالب، فراگیرنده قادر خواهد :
Ø علل بوجود آمدن علم بهداشت حرفه ای و اهمیت آن را درک کند
Ø مشاغل و صنایعی که شروع کننده و اجرا کننده علم بهداشت حرفه ای بودند را بشناسد
Ø افرادی را که در تاریخ شروع کننده و طراح این علم بوده اند رابشناسد
Ø زمان و جایگاه علم بهداشت حرفه ای در ایران را بداند
Ø تعاریف بهداشت حرفه ای از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت و سازمان بین المللی کار را درک کند
Ø اصول بهداشت حرفه ای را بداند
Ø اهداف بهداشت حرفه ای و راه های دستیابی به آن را بداند
Ø سیاست های بهداشتی مرتبط با بهداشت حرفه ای را در ایران بداند
Ø شرایط بهداشت حرفه ای و توسعه پایدار را درک کند.

واژه های کلیدی
بهداشت حرفه ای، بیماری های شغلی، شغل، محیط کار، عوامل زیان آور
بیان مسئله
الف : تاریخچه بهداشت حرفه ای در جهان
بشر از زمانی که خود را شناخته، در پی تلاش و فعالیت بوده و طبیعتا در مسیر زمان تحولاتی را پشت سر گذاشته است. اختراع ابزار های مختلف و به تبع آن تکمیل این ابزار ها یکی از مهمترین عوامل تحول در شیوه زندگی انسان است. زمانی ابزار سنگی مورد استفاده قرار می گرفت و بعدها با پیدایش آهن و سایر فلزات ابزار فلزی جایگزین آن شد و تا موقعی که آن ابزار جز با نیروی عضلانی انسان حرکت نمی کرد، ابزار دستی اساسی ترین عنصر تولید بوده است. لیکن با ابداع کشاورزی و دامداری، آغاز شهرنشینی و گسترش شهر ها، اختراع ماشین آلات و تجلی عصر ماشین، انقلابی بس عظیم در گسترش فعالیت های انسانی پدیدار شد. در دوره هائی که زندگی بشر از شکار و صید و یا کشاورزی تامین می شد به لحاظ سادگی ابزار، عوارض وابسته به شغل (بهداشت محیط کار) ناچیز بوده است و در اکثر موارد از چند خراش یا زخم ساده تا حداکثر، شکستگی اعضاء تجاوز نمی کرده است ولی به تدریج که صنعت پیشرفت کرد ونیروی محرکه مکانیکی و الکتریکی بوجود آمد خطرات نیز به همان نسبت افزایش یافت.

برای اولین بار سقراط و ابوعلی سینا در آثار خود از درد های شکمی قولنج مانندی در بین کارگران نقاش نام برده اند که مسلما با سرب موجود در رنگ های مصرفی و خواص سمّی آن ارتباط داشته است. جالینوس (Galen) از بیماری های معدن چیان و دباغان نامبرده است.

قرن شانزدهم
اگری کولا (Agricola) و پاراسلوس (Paracelsus) در باره بیماری های شغلی کارگران ذوب آهن، فلزات و بیماری های معدن چیان و مسمومیت جیوه آثاری به جای گذارده اند. کتاب آگریکولا در سال 1556 یکسال بعد از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال 1567 منتشر شد.

قرن هفدهم
برناردو رامازینی : معروف ترین جمله را در رابطه با بهداشت حرفه ای عصر خود بیان کرد :
در موقع حضور بر بالین بیمار می پرسید سن شما چقدر است ؟ چند روز است بیمارید ؟ اشتهای شما چگونه است، و . . . من می خواهم به گفته سقراط این عبارت را اضافه کنم " شغل شما چیست ؟"
ـ کتاب بیماری های شغلی Demordis Artificum Diatriba
ـ رامازینی در کتاب خود از بیماری های کوزه گرها، شیشه گرها، نقاش ها، شیمیست ها، حلبی ساز ها و دباغان و مشاغل گوناگون دیگر نام برده است. وی لزوم استراحت را در فواصل کار توصیه می نماید. با مطالعه آثار این دانشمند بزرگ به کسانی که او را پدر طب شغلی نامیده اند کاملا حق می دهیم.

قرن هیجدهم
در انگلستان توماس پرسیوال پت (Thomas Percival Pott) که نام اوبه علت پت (سل ستون مهره ها) مشهور است متوجه شد که اطفالی که جهت پاک کردن دودکش بخاری ها وارد آن می شوند به سرطان پوست بیضه مبتلا می شوند.
دکتر تاکرا (Charles Turnur Thackrah) پزشک و دانشمند انگلیسی ازمسمومیت سرب نزد نقاشان منازل نام برده است. در قرن هیجدهم در سویس تیسوت به بیماری سنگتراشان اشاره نمود.
قرن نوزدهم و بیستم
در انگلستان توماس الیور در کتاب خود که در سال 1908 منتشر کردبه بیماری های شغلی اشاره نموده است. دکتر توماس لگ Thomas moris legge در کتاب خود به نام جذب و مسمومیت سرب که به کمک دکتر گادبای در سال 1912 منتشر کرد به مضرات این فلز اشاره می نماید و متعاقب اودر آمریکا مسمومیت فسفر نظر اندریو را جلب می کند.
در زمان جنگ جهانی دوم مسئولین کارخانه ها به این نکته پی بردندکه در نظر گرفتن شرایط صحیح کار و داشتن کارگران سالم از لحاظ بدنی و روانی امر افزایش تولید میسر نمی باشد. پس از جنگ این احتیاج به وسیله جامعه غیر نظامی نیز احساس شد و صاحبان کارخانه ها جهت تامین وضع بهداشت و سلامت کارکنان خود اقدام به تاسیس سرویس های طبی درمحیط کارخانه و کارگاه ها نمودند.
ب ـ تاریخچه بهداشت حرفه ای در ایران
در مرداد سال 1325 وزارت کار و اموراجتماعی تشکیل و قانون موقت کار را تدوین نمود و در سال 1337 قانون مزبور با اصلاحات و تغییراتی به صورت قانون به تصویب رسید و اجرای وظایف مربوط به بهداشت و ایمنی مندرج در قانون کار وقت به عهده اداره کل بازرسی کار قرار گرفت. در وزارت کار و امور اجتماعی وقت ادارات زیر جهت حفظ سلامت وبهداشت کارگران ایجاد گردید.
اداره کل بازرسی کار
این اداره کل دارای چند اداره به شرح زیر بوده است :
ـ اداره بهداشت کار : این اداره مسئول همکاری و نظارت در تهیه وتدوین استاندارد ها و آئین نامه های لازم جهت پیشگیری از بیماری های حرفه ای و بهبود محیط و شرایط کار بوده است. همچنین تهیه وتنظیم برنامه های بازرسی بهداشتی از کارگاه ها و تعیین خط مشی بازرسان بهداشت حرفه ای در نقاط مختلف و کنترل اجرای آن را به عهده داشته است.
ـ اداره میزان های کار : این اداره مسئول تهیه آئین نامه های حفاظتی برای کارگاه های مشمول قانون کار وقت مطالعه و تحقیق در زمینه استاندارد های حفاظتی موجود در کشور، بررسی برنامه و نقشه های کارگاه های جدیدالتاسیس و یا در حال گسترش بوده است.
ـ اداره نظارت و هماهنگی کار : این اداره مسئول بررسی، تجزیه وتحلیل پیشنهادهای واحدهای استانی و شهرستانی هماهنگ کننده در امرروش های بازرسی کار، تنظیم کننده برنامه های کوتاه مدت آموزشی بازرسان کار و همکاری با اداره میزان های کار در تهیه و تدوین آئین نامه های حفاظتی بوده است.
آشنایی با اداره کل بهداشت حرفه ای وزارت بهداشت و نحوه تشکیل و فعالیت آن
سابقه و تشکیلات
در سال 1346 در حوزه معاونت فنی وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محیط کار در تشکیلات اداره کل بهداشت محیط پیش بینی گردید وسپس در سال های 1347، 1348 و 1349، اداره طب صنعتی در اداره کل خدمات بهداشتی حوزه معاونت فنی وزارت بهداری وقت تاسیس گردید. سپس در سالهای 1350، 1351 و 1352 تا اوایل 1353، اداره بهداشت محیط کار به بهداشت محیط کار و هوا تغییر نام داد و اداره طب صنعتی همچنان به وظایف خود ادامه می داد. در اواخر دهه 1350 در حوزه معاونت امور بهداشتی و جمعیت و تنظیم خانواده وزارت بهداری وقت اداره بهداشت حرفه ای در دفتر خدمات بهداشتی ویژه که بعدا به اداره کل خدمات بهداشتی ویژه تغییر نام داد. تشکیل گردید.
تا قبل از سال 1362 وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت وقت مشترکا بر نیروی کار و محیط کار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگیری از دو باره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، طی مصوبه مورخ 3/10/62 در هیئت دولت. مسائل بهداشتی محیط کار و کارگر، از وظایف وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی شناخته شد و جهت انجام این وظیفه خطیر، اداره کل بهداشت حرفه ای تشکیل و مسئولیت حفظ و ارتقاء سلامت نیرو های شاغل کشور در حرف گوناگون جامعه را عهده دار گردید و با توجه به تصویب قانون جدید کار توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران درسال 1369 0 به حکم ماده 85 قانون کار، وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی عهده دار بهداشت و درمان کارگران و وزارت کار و اموراجتماعی مسئول ایمنی کارگران گردید.
3 ـ سیاست های کلی بهداشت حرفه ای در ایران
ـ تحقق اهداف عالی اصول 29 و 43 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
ـ توزیع عادلانه امکانات بهداشتی ـ درمانی کشور که از عوامل مهم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است
ـ ارتقاء سطح سلامت کارگران
ـ گسترش فرهنگ خدمات بهداشتی
ـ جلب مشارکت کارفرما جهت تامین حفظ و ارتقاء سلامت کارگران
ـ آموزش هر چه بیشتر کارگران
ـ تحقق اهداف عالی سازمان جهانی بهداشت، جهت تامین سلامت برای همه، حتی الامکان در نزدیکترین محل کار با زندگی
ج ـ اصول بهداشت حرفه ای
1 ـ شناسائی
اولین قدم در عملیات اجرائی بهداشت حرفه ای شناسایی است و ازمراحل مختلفی تشکیل می گردد. بازدید اولیه، تشخیص فرآیند، تعیین منابع خطر و مزاحم، تخمین شدت خطر و افراد در معرض 000 با انجام این مرحله، طی یک بازدید مقدماتی، خصوصیات کلی کار، محیط کارشناسائی می شود. مواد اولیه، مواد بینابینی، و تولید نهائی شناسائی و بر حسب کار، مواد و تجهیزات بکار گرفته شده، منابع احتمالی خطر تعیین و متعاقبا با در نظر گرفتن شدت خطر، افراد درمعرض، نوع کار (Work Load) اولویت بندی شده و مقدمات اجرائی مرحله بعدی، که اندازه گیری است فراهم می شود.
2 ـ اندازه گیری
به منظور نشان دادن میزان و شدت خطر، محل های آلوده، تعیین افراد در معرض و بالاخره تعیین کارآئی اقدامات کنترلی به کار گرفته شده و موجود در محیط کار اندازه گیری صورت می گیرد.
اولین اقدام پس از مرحله شناسائی، تعیین حدود نسبی عامل زیان آور است. بدین منظور ممکن است کارشناس بهداشت حرفه ای با استفاده ازتجربیات خود عمل نماید. (در شرایطی که به فاصله یک متری، مکالمه عادی، بدلیل سر و صدا امکان پذیر نباشد، میزان صدا بالاتر از حداستاندارد تخمین زده می شود) 0 و یا با استفاده از وسائل ساده ای مانند Detector tube نوع آلودگی های شیمیائی و حدود نسبی آن هاتعیین می گردد، اقدام بعدی، تعیین و فراهم کردن ابزار و روش عملی تعیین میزان آلودگی می باشد.
اندازه گیری معمولا به دو صورت محیطی و بیولوژیک صورت می گیرد که هر یک به نوبه خود به اشکال مختلف به مورد اجرا در می اید.
3 ـ تفسیر نتایج و تعیین خطر (ارزشیابی)
اعداد حاصل از اندازه گیری های محیطی و بیولوژیک به تنهائی وبه صورت مجرد معنی و مفهومی ندارند و باید که آن ها را با میزان ها، مورد تفسیر و تجزیه و تحلیل قرار داد. بر همین اساس استاندارد های بهداشت حرفه ای مطرح می گردد.
وجود هر عامل به اصطلاح زیان آور در هر اندازه و مقدار برای سلامت افراد در معرض، خطرناک و زیان آور نخواهد بود مگر آنکه میزان آن از حد تعیین شده استاندارد (Threshold Limit Valum) بیشتر باشد وآن مقداری است که اکثر افراد معمولی می توانند به مدت 8 ساعت در روزو 40 ساعت در هفته برای سال ها بدون نگرانی در معرض آن قرار گیرند.
اگر چه در مواردی نوع کار (سختی کار) و قابلیت های جسمی افراد می تواند زمینه ساز بیماری ها در شرایطی که حتی عامل زیان آور درحدی کمتر از استاندارد است نیز باشد.
4 ـ اقدامات کنترلی
پس از مقایسه و تطبیق میزان عامل زیان آور با استاندارد های مربوطه و با در نظر گرفتن شرایط کار، قابلیت های جسمی و فیزیولوژیک افراد، اقدامات کنترلی به مورد اجرا در می اید.
معمولا اقدامات کنترلی شامل موارد زیر است :
الف) جایگزینی (حذف منابعی که ایجاد خطر می نمایند و جایگزینی منابع کم خطر به نوعی که به فرآیند کار لطمه ای وارد نیاورد)
ب) محصور کردن (قرار دادن منابع خطرساز در محدوده های بسته ای که تعداد افراد در معرض را به حداقل ممکن رسانده و یا حذف نماید)
ج) ترمیم و بهبود (که از طریق اجرای یک سری فعالیت های جانبی درمنابع تولید آلودگی، میزان آن ها کاهش می یابد)
د) ایجاد فاصله و موانع
ه) تهویه
و) وسائل حفاظت فردی
د ـ بهداشت حرفه ای به تعریف سازمان بین المللی کار ILO سازمان جهانی بهداشتWHO
· ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی و اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل.
· مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کاراست.
· مراقبت از شاغلینی که عوامل زیان آور سلامت آنان را در محیط کارتهدید می کند.
ح ـ اهداف بهداشت حرفه ای
· تامین و ارتقاء بهداشت و سلامت جسمی، روانی و اجتماعی شاغلین
· پیشگیری از بیماری ها و حوادث ناشی از کار
· تطابق شرایط کار با انسان به منظور کاهش اثرات و ابزار کار بر سلامت انسان
وـ راه های دستیابی به اهداف بهداشت حرفه ای
· کارگر قبل از استخدام معاینه شده تا متناسب با توانائی ها و وضعیت جسمی و سلامتی او به کار گمارده شود.
· شرایط کار و آزار های ناشی از آن بررسی و در صورت مخاطره آمیز بودن رفع یا کنترل گردد.
· تطبیق کار با کارگر و بالعکس به نحوی رعایت شود که از خستگی زودرس و حوادث جلوگیری شود.
· نظارت بر سرویس های بهداشتی در محیط کار مستمرا صورت گیرد
· علل غیبت از کار بررسی و با رعایت اصول بهداشتی از تکرار آن جلوگیری شود.
· استفاده صحیح از وسایل حفاظت فردی به شاغلین آموزش داده شود.
· معاینات دوره ای (سالی یکبار) برای تعیین وضعیت سلامتی شاغلین انجام شود.
ط ـ نقش بهداشت حرفه ای در توسعه پایدار
بنابر اعلامیه کنفرانس عالی ریو توسعه پایدار به عنوان یک استراتژی برای برآورد نیازهای جمعیت موجود دنیا بدون داشتن آثارسوئی روی سلامت انسان و محیط زیست و بدون به مخاطره انداختن منابع پایه جهانی و بنابراین بدون به خطر انداختن قابلیت های تولید درآینده در نظر گرفته می شود. براساس این اعلامیه، انسان ها نقش محوری در ارتباط با توسعه پایدار بر عهده داشته و مستحق برخورداری از یک زندگی بارور و سالم هماهنگ با طبیعت می باشند.
در مبحث بهداشت حرفه ای تغییر عبارات فوق در واقع ایفای نیازهای مادی با کار و دیگر فرآیند های تولیدی بدون ایجاد خطر برای سلامتی انسان، اکوسیستم، منابع پایه، بهداشت جامعه، در کوتاه مدت یا بلند مدت خواهد بود. بهداشت حرفه ای به عنوان عنصری اساسی یک بعدبهداشتی و اجتماعی از اصل توسعه پایدار را تشکیل می دهد و مسلماعملکرد های بهداشت حرفه ای مجموعه ای از فعالیت های کلیدی است که رسیدن به توسعه پایدار را تسهیل می کند.

نقش محوری بهداشت حرفه ای در توسعه پایدار
1) پیشگیری از حوادث، آسیب ها و بیمارهای شغلی و حفاظت کارگران درمقابل فشار های بیش از حد جسمی و روانی بر استفاده بهینه ازمنابع محدود موجود و به حداقل رساندن کاهش غیرضروری منابع مادی و انسانی دلالت دارد.
2) هدف از محیط کار ایمن و سالم، بکارگیری ایمن ترین تکنولوژی همراه با مصرف انرژی کم، ایجاد آلودگی کمتر و تولید مواد زائدکم می باشد و در اغلب کشورها قوانین مربوط به بهداشت حرفه ای براستفاده از بهترین تکنولوژی که دسترسی به آن نیز ممکن باشد، تاکید دارد.
3) بکارگیری اصول بهداشت حرفه ای موجب افزایش کیفیت محصولات، بهره وری و فرآیند مدیریت گردیده و بنابراین در ممانعت از افت غیرضروری انرژی و مواد و همچنین پیشگیری از اثرات ناخواسته بر روی محیط زیست نقش موثری خواهد داشت.
4) اغلب مخاطرات محیط از محیط های کاری همچون صنعت، کشاورزی، حمل و نقل و خدمات، ناشی می شوند. کارشناسان و دیگر افراد مسئول درامر بهداشت حرفه ای به خوبی از فرآیند ها و عواملی که ممکن است برای محیط زیست مخاطره آمیز باشد، آگاهی دارند و اغلب این اطلاعات در مراحل اولیه بروز مشکل در اختیار آن ها قرار می گیرد و بنابراین قادرند پیشگیری های اولیه را انجام دهند در غیر این صورت عناصر مخاطره آمیز در محیط پراکنده خواهند شد.
در مورد حفاظت محیط زیست وقتی که مشکلات ناشی از سیستم های تولیدی مطرح می شود. انتظار می رود که عملکرد بهداشت حرفه ای از نظرکارائی و صرف هزینه مورد تائید قرار گیرد. بهمین منظور در برخی کشور های صنعتی فعالیت هائی را برای برقراری ارتباط نزدیکتر بین بهداشت حرفه ای و بهداشت محیط زیست آغاز نموده اند.
5) هدف از خدمات بهداشت حرفه ای تامین سلامت و استفاده بهینه از توان کاری و رفاه کارگران می باشد. وجود نیروی کار سالم، بارور وبا انگیزه عامل کلیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود. بعلاوه بهره وری و کیفیت بالای کار می تواند تولید سالم مواد و کالا ها و همچنین اقدام عملی دستیابی به اصول توسعه پایدار را تضمین نماید.
6) اکثر مخاطرات زیست محیطی ابتدا در محیط های کاری و یا جمعیت های کارگری مورد شناسائی قرار می گیرند. بنابراین بهداشت حرفه ای در همان نقطه شروع یک سیستم، اعلام خطر برای تعیین مخاطرات زیست محیطی را فراهم می کند که می توان براساس آن مدل های موثری برای فعالیت های پیشگیری ارائه نمود.
7) بیش از 50% افراد بزرگسال در محیط کار در معرض عوامل زیان آورشیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی، ارگونومیکی یا استرس های روانی و فشار کاری بیش از حد قرار می گیرند. در این مورد برای دستیابی به یک زندگی سالم و بارور می توان از بهداشت حرفه ای به عنوان ابزاری مناسب بهره گرفت.
8) وضعیت کلی محیط زیست و اکوسیستم به طور مستقیم و غیر مستقیم برروی بهداشت کارگران در مشاغل مختلف کشاورزی، معدن و ماهیگیری وتولید تاثیر می گذارد. بنابراین یک ارتباط دو جانبه بین ایمنی و بهداشت حرفه ای از یک طرف و توسعه پایدار توام با محیط سالم ازطرف دیگر وجود دارد.
9) با توجه به اهمیت رفاه افراد و برای توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع و کشورها، خط مشی وجود دارد که دستیابی هر فرد را به کار امکان پذیر ساخته و آن ها را قادر می سازد که هزینه زندگی خود و خانواده شان را تامین نمایند. بالا بودن آمار شاغلین، یک عاملی کلیدی در توسعه پایدار و ایمن کشورها محسوب می شود، درحالی که افزایش نرخ بیکاری و تبعات منفی آن عاملی تهدید کننده برای این توسعه به شمار می رود.
10) اختصاصا در کشورهای در حال توسعه بهداشت و رفاه خانواده در گروسلامتی و بهره وری نیروی کار آن خواهد بود. بنابراین وضعیت زندگی اعضای آن متاثر از اقدامات بهداشت حرفه ای خواهد بود درغیر این صورت با توجه به پائین بودن سطح بهداشت و کاهش توان کاری، بحران شدیدی در خانواده بوجود آورده و به طور غیر مستقیم بهداشت، رفاه و اقتصاد جوامع را تحت تاثیر قرار می دهند.
پیشنهادها
با توجه به اهمیت بهداشت حرفه ای، لازم است اساتید محترم دروس بهداشت حرفه ای در حین تدریس مباحث به اهمیت این علم، تاریخچه آن درجهان و ایران و تعاریف آن از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی و سازمان بین المللی کار تاکید بیشتری بنمایند و در ضمن متخصصین این رشته نیزنیاز به تبادل اطلاعات علمی و اجرایی بیشتر داشته و در شرایطی که توسعه در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به سرعت در حال وقوع می باشد. ارتباط میان توسعه پایدار با سلامت نیروی کار درجامعه امری است که کمتر به آن توجه شده است. عنایت به این مبحث وروشن شدن اذهان عمومی و مسئولین مسلما در تامین شرایط بهداشتی محیط کار، سلامت شاغلین و در نهایت شکوفائی اقتصادی تاثیر انکار ناپذیری دارد.
خلاصه
بهداشت حرفه ای عبارت است از :
ـ ارتقاء حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی، اجتماعی شاغلین درکلیه مشاغل
ـ مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کاراست
ـ مراقبت از شاغلینی که عوامل زیان آور، سلامت آنان را در محیط کارتهدید می کند
هدف از خدمات بهداشت حرفه ای
تامین ایمنی، بهداشت محیط کار، پیشگیری از بیماری های ناشی از کار، پیشگیری از معلولیت ها، استفاده بهینه از توان نیروی کار و تامین رفاه شاغلین است وجود نیروی کار سالم، بارور و با انگیزه عامل کلیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود بعلاوه بهره وری و کیفیت کار و تولیدسالم که ضامن توسعه پایدار است را نیز به همراه دارد.
منابع
1 ـ مستندات و مدارک موجود در دفتر سلامت محیط کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سال 1381
2 ) GLOBAL STRATEGY ON OCCUPATIONAL HEALTH FOR ALLF, WHO, 1995

قانون مدیریت پسماندها

ماده 1- جهت تحقق اصل پنجاهم (50) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به منظور حفظ محیط زیست کشور از آثار زیانبار پسماندها و مدیریت بهینه آنها، کلیه وزارتخانه و سازمانها و موسسات و نهادهای دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی که شمول قانون برآنها مستلزم ذکر نام می باشد و کلیه شرکتها و موسسات و اشخاص حقیقی و حقوقی ، موظفند مقررات و سیاستهای مقرر در این قانون را رعایت نمایند.
ماده 2- عبارات و اصطلاحاتی که در این قانون به کار رفته است،‌دارای معانی زیر می باشد:‌

الف- سازمان : سازمان حفاظت محیط زیست
ب – پسماند: به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می شود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و از نظر تولید کننده‌،‌ زائد تلقی می شود. پسماندها به پنج گروه تقسیم می شوند:
1- پسماندهای عادی : به کلیه پسماندهایی گفته می شود که به صورت معمول از فعالیتهای روزمره انسانها در شهرها، روستاها و خارج از آنها تولید می شود، از قبیل زباله های خانگی و نخاله های ساختمانی .
2- پسماندهای پزشکی (بیمارستانی) : به کلیه پیشماندهای عفونی و زیان آور ناشی از بیمارستانها ، مراکز بهداشتی ، درمانی ، آزمایشگاههای تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته می شود. سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف خارج است.
3- پسماندهای ویژه :‌ به کلیه پسماندهایی گفته می شود که به دلیل بالا بودن حداقل، یکی از خواص خطرناک ، از قبیل سمیت، بیماری زایی ، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد و آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی ، صنعتی ، کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند، جز پسماندهای ویژه محسوب می شوند.
4- پسماندهای کشاورزی :‌ به پسماندهای ناشی از فعالیتهای تولیدی در بخش کشاورزی گفته می شود از قبیل فضولات،‌لاشه حیوانات (دام، طیور و آبزیان) محصولات کشاورزی فاسد یا غیرقابل مصرف.
5- پسماندهای صنعتی :‌ به کلیه پسماندهای ناشی از فعالیتهای صنعتی و معدنی و پسماندهای پالایشگاهی صنایع گاز،‌نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته می شود از قبیل براده ها ، سرریزها و لجن های صنعتی .
ج – مدیریت اجرایی پسماند:‌شخصیت حقیقی یا حقوقی است که مسئول برنامه ریزی، ساماندهی، مراقبت و عملیات اجرایی مربوط به تولید، جمع آوری، ذخیره سازی ، جداسازی‌، حمل و نقل ، بازیافت، پردازش و دفع پسماندها و همچنین آموزش و اطلاع رسانی در این زمینه می باشد.
1- دفع: کلیه روشهای از بین بردن یا کاهش خطرات ناشی از پسماندها، از قبیل بازیافت، دفن بهداشتی ، زباله سوزی
2- پردازش:‌ کلیه فراینده های مکانیکی ، شیمیایی ، بیولوژیکی که منجر به تسهیل در عملیات دفع گردد.
د- منظور از آلودگی ، همان تعریف مقرر در ماده (9) قانو حفاظت و بهسازی محیط زیست – مصوب 28/3/1353- است.
تبصره 1- پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی ، صنعتی و کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند، جز پسماندهای ویژه محسوب می شوند.
تبصره 2- فهرست پسماندهای ویژه از طرف سازمان ، با همکاری دستگاههای ذیربط تعیین و به تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست ، خواهد رسید.
تبصره 3- پسماندهای ویژه پرتوزا، تابع قوانین و مقررات مربوط به خود می باشند.
تبصره 4- لجن های حاصل از تصفیه فاضلاب های شهری و تخلیه چاههای جذبی فاضلاب خانگی در صورتی که خشک یا کم رطوبت باشند، در دسته پسماندهای عادی قرار خواهند گرفت.
ماده 3- موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران موظف است با همکاری وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و سایر دستگاهها حسب مورد، استاندارد کیفیت و بهداشت محصولات و مواد بازیافتی و استفاده های مجاز آنها را تهیه نماید.
ماده 4- دستگاههای اجرایی ذیربط موظفند جهت بازیافت و دفع پسماندها ، تدابیر لازم را به ترتیبی که در آیین نامه های اجرایی این قانون مشخص خواهد شد، اتخاذ نمایند. آیین نامه اجرایی مذکور می بایستی در برگیرنده موارد زیر نیز باشد:
1- مقررات تنظیم شده موجب گردد تا تولید و مصرف ، پسماند کمتری ایجاد نماید.
2- تسهیلات لازم برای تولید و مصرف کالاهایی که بازیافت آنها سهل تر است ،‌فراهم شود و تولید و واردات محصولاتی که دفع یا بازیافت پسماند آنها مشکل تر است ، محدود شود.
3- تدابیری اتخاذ شود که استفاده از مواد اولیه بازیافتی در تولید گسترش یابد.
4- مسئولیت تامین و پرداخت بخشی از هزینه های بازیافت بر عهده تولید کنندگان محصولات قرار گیرد.
ماده 5- مدیریت های اجرایی پسماندها ، موظفند براساس معیارها و ضوابط وزارت بهداشت، درمان و آموزش ترتیبی اتخاذ نمایند تا سلامت ، بهداشت و ایمنی عوامل اجرایی تحت نظارت آنها تامین و تضمین شود.
ماده 6- سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و سایر رسانه هایی که نقش اطلاع رسانی دارند و همچنین دستگاههای آموزشی و فرهنگی ، موظفند جهت اطلاع رسانی و آموزش ، جداسازی صحیح، جمع آوری و بازیافت پسماندها،‌اقدام و با سازمانها و مسئولین مربوط همکاری نمایند.
تبصره – وزارتخانه های جهاد کشاورزی ، صنایع و معادن ، کشور و بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی به منظور کاهش پسماندهای کشاورزی ، موظفند نسبت به اطلاع رسانی و آموزش روستائیان و تولید کنندگان ، اقدام لازم را به عمل آورند.
ماده 7- مدیریت اجرایی کلیه پسماندها غیر از صنعتی و ویژه در شهرها و روستاها و حریم آنها به عهده شهرداری و دهیاری ها و در خارج از حوزه و وظایف شهرداری ها و دهیاری ها به عهده بخشداری ها می باشد. مدیریت اجرایی پسماندهای صنعتی ویژه به عهده تولید کننده خواهد بود. در صورت تبدیل آن به پسماند عادی به عهده شهرداریها ، دهیاریها و بخشداریها خواهد بود.
تبصره – مدیریت های اجرایی می توانند تمام یا بخشی از عملیات مربوط به جمع آوری ، جداسازی و دفع پسماندها را به اشخاص حقیقی و حقوقی واگذار نمایند.
ماده 8- مدیریت اجرایی می تواند هزینه های مدیریت پسماندها را از تولید کننده پسماند با تعرفه ای که طبق دستورالعمل وزارت کشور توسط شوراهای اسلامی بر حسب نوع پسماند تعیین می شود ، دریافت نموده و فقط صرف هزینه های مدیریت پسماند نماید.
ماده 9- وزارت کشور با هماهنگی سازمان ، موظف است برنامه ریزی و تدابیر لازم برای جداسازی پسماندهای عادی را به عمل آورده و برنامه زمان بندی آن را تدوین نماید. مدیریت های اجرایی مندرج در ماده (7) این قانون موظفند در چارچوب برنامه فوق و در مهلتی که در آیین نامه اجرایی این قانون، پیش بینی می شود، کلیه پسماندهای عادی را به صورت تفکیک شده جمع آوری ، بازیافت یا دفن نمایند.
ماده 10- وزارت کشور موظف است در اجرای وظایف مندرج در این قانون، ظرف مدت شش ماه پس از تصویب این قانون ، نسبت به تهیه دستورالعمل تشکیلات و ساماندهی مدیریت اجرایی پسماندها در شهرداریها، دهیاری ها و بخشداری ها اقدام نماید.
ماده 11- سازمان موظف است با همکاری وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ( در مورد پسماندهای پزشکی)، صنایع و معادن ، نیرو و نفت (در مورد پسماندهای صنعتی و معدنی)‌، جهاد کشاورزی (در مورد پسماندهای کشاورزی)‌ضوابط و روشهای مربوط به مدیریت اجرایی پسماندها را تدوین و در شورای عالی حفاظت محیط زیست به تصویب برساند، وزارتخانه های مذکور مسئول نظارت بر اجرای ضوابط و روشهای مصوب هستند.
ماده 12- محل های دفن پسماندها براساس ضوابط زیست محیطی توسط وزارت کشور با هماهنگی سازمان و وزارت جهاد کشاورزی تعیین خواهد شد.
تبصره 1- شورای عالی شهرسازی و معماری موظف است در طرحهای ناحیه ای جامع،‌ مناطق مناسبی را برای دفع پسماندها در نظر بگیرد.
تبصره 2- وزارت کشور موظف است اعتبارات،‌تسهیلات و امکانات لازم راجهت ایجاد و بهره برداری از محل های دفع پسماندها راسا یا توسط بخش خصوصی فراهم نماید.
ماده 13- مخلوط کردن پسماندهای پزشکی با سایر پسماندها و تخلیه و پخش آنها در محیط و یا فروش ، استفاده و بازیافت این نوع پسماندها ممنوع است.
ماده 14- نقل و انتقال برون مرزی پسماندهای ویژه تابع مقررات کنوانسیون بازل و با نظارت مرجع ملی کنوانسیون خواهد بود. نقل و انتقال درون مرزی پسماندهای ویژه تابع آیین نامه اجرایی مصوب هیات وزیران خواهد بود.
ماده 15- تولید کنندگان آن دسته از پسماندهایی که دارای یکی از ویژگی های پسماندهای ویژه نیز می باشند، موظفند با بهینه سازی فرآیند و بازیابی، پسماندهای خود را به حداقل برسانند و در مواردی که حدود مجاز در آیین نامه اجرایی این قانون پیش بینی شده است ، در حد مجاز ، نگهدارند.
ماده 16- نگهداری ، مخلوط کردن، جمع آوری ، حمل و نقل ، خرید و فروش ، دفع، صدور تخلیه پسماندها در محیط بر طبق مقررات این قانون و آیین نامه اجرایی آن خواهد بود. در غیر این صورت اشخاص متخلف به حکم مراجع قضایی به جزای نقدی در بار اول پسماندهای عادی از پانصد هزار (500000) ریال تا یکصد میلیون
(100000000) ریال و برای سایر پسماندها از دو میلیون (2000000) ریال تا یکصد میلیون (100000000) ریال و در صورت تکرار، هر بار دو برابر مجازات قبلی در این ماه محکوم می شوند.
متخلفین از حکم ماده (13)‌ به جزای نقدی از دو میلیون (2000000)‌ ریال تا یکصد میلیون (100000000)‌ ریال و در صورت تکرار به دو برابر حداکثر مجازات و در صورت تکرار مجدد هر بار به دو برابر مجازات بار قبل محکوم می شوند.
ماده 17- مخالفین از حکم ماده (14)‌ این قانون موظفند پسماندهای مشمول کنوانسیون بازل را به کشور مبدا اعاده و یا در صورت امکان معدوم کردن در داخل تحت نظارت و طبق نظر سازمان (مرجع ملی کنوانسیون مذکور در ایران)‌ با هزینه خود به نحو مناسب دفع نمایند. در غیر این صورت به مجازاتهای مقرر در ماده (16) محکوم خواهند شد.
ماده 18- در شرایطی که آلودگی ،‌خطر فوری برای محیط و انسان دارد، با اخطار سازمان و وزارت بهداشت ،‌درمان و آموزش پزشکی ، متخلفین و عاملین آلودگی موظفند فورا اقداماتی را که منجر به بروز آلودگی و تخریب محیط زیست می شود متوقف نموده و بلافاصله مبادرت به رفع آلودگی و پاکسازی محیط نمایند. در صورت استنکاف ، مرجع قضایی خارج از نوبت به موضوع رسیدگی و متخلفین و عاملین را علاوه بر پرداخت جریمه تعیین شده ، ملزم به رفع آلودگی و پاکسازی خواهد نمود.
ماده 19- در تمام جرایم ارتکابی مذکور ، مرجع قضایی مرتکبین را علاوه بر پرداخت جریمه به نفع صندوق دولت ، به پرداخت خسارت به اشخاص و یا جبران خسارت وارده ، بنا به درخواست دستگاه مسئول محکوم خواهد نمود.
ماده 20- خودروهای تخلیه کننده پسماند در اماکن غیرمجاز، علاوه بر مجازاتهای مذکور، به یک تا ده هفته توقیف محکوم خواهند شد.
تبصره – در صورتی که محل تخلیه ، معابرعمومی ، شهری و بین شهری باشد، به حداکثر میزان توقیف محکوم می شوند.
ماده 21- درآمد حاصل از جرایم این قانون به حساب خزانه داری کل کشور واریز و همه ساله معادل وجوه واریزی از محل اعتبارات ردیف خاصی که در قوانین بودجه سنواتی پیش بینی می شود،‌ در اختیار دستگاههایی که در آیین نامه اجرایی این قانون تعیین خواهند شد، قرار خواهد گرفت تا صرف آموزش ، فرهنگ سازی ، اطلاع رسانی و رفع آلودگی ناشی از پسماندها ، حفاظت از محیط زیست و تامین امکانات لازم در جهت اجرای این قانون گردد.
ماده 22- آیین نامه اجرایی این قانون توسط سازمان با همکاری وزارت کشور و سایر دستگاههای اجرایی ذیربط حداکثر ظرف مدت شش ماه تهیه و به تصویب هیات وزیران می رسد.
مده 23- نظارت و مسئولیت حسن اجرای این قانون بر عهده سازمان می باشد. قانون فوق مشتمل بر بیست و سه ماده و نه تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ بیستم اردیبهشت ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و سه مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 9/3/1383 به تایید شورای نگهبان رسیده است.

غلامعلی حداد عادل- رییس مجلس شورای اسلامی

سایت موژ