کلید محافظ جان انسان

کلید محافظ جان انسان رله دیفرانسیل اتوماتیک که ظرف 2/0 ثانیه بر اثر بروز عیب مدار را به صورت تک فاز یا سه فاز قطع می کند . ( جدول مهندسی وسترمان )
کلید های حفاظت از جان از اصول حفاظت دیفرانسیل استفاده می کنند . بدین صورت که کلیه سیمهای فاز و نوترال شبکه وارد این کلید می شوند در داخل این کلید یک CT ترانسفورماتور جریان قرار دارد که کلیه سیمها از وسط هسته این CT عبور میکنند اولیه ترانس را تشکیل میدهند با این عمل و با توجه به خصوصیات CT جمع جبری جریانهای عبوری از داخل کلید بدست می آید حال در صورتیکه این مقدار بیشتر از 30میلی آمپر باشد کلید فیدر خروجی را قطع میکند .
به بیان ساده درصورت وجود جریان جریانهای وارد شده به سیستم توسط سیمهای فاز از طریق سیمها فاز و نول برنمی گردد.
مسلما هنگام برق گرفتگی مسیر جریان از فاز به بدن شخص و از بدن شخص به زمین خواهد بود جریان نشتی که باعث ایجاد جریان در خروجی CT کلید حفاظت از جان خواهد شد .
30 میلی آمپر حداکثر جریان مجاز عبوری از بدن انسان است که نمی تواند باعث بروز برق گرفتگی شود .
کلید محافظ جان به صورت سه فاز و تک فاز موجود است . که در نصب، این کلید ها در مسیر ورودی فاز و نول مصرفی قرار دارد . به عبارت دیگر فاز و نول داخل این کلید شده و به صورت سری در مسیر ورودی برق قرار می گیرد . به عنوان نمونه در منازل مسکونی این کلیدها بعد از کنتور برق قرار می گیرد و فاز و نول داخل این کلید شده و سپس به کلید مینیاتوری ها وارد می شود .

مقاوت بدن انسان در برابر جریان برق
آیامید انید :
مقاومت بدن کاملاً خشک در برابر جریان برق
متناوب حدود اهم1640
مستقیم حدود اهم 4250
اگرکف دست یک فرد روى زمین و نوک انگشتان به فاز بزند :
مقاومت نوک انگشتان تا کف دست حدود 16000 اهم و جریان غیر خطرناک براى انسان 25 میلى آمپر است.
U=R*I=16000*0.025=400V
شخص تا 400 ولت بدون خطر تحمل میکند.
کف دست زمین وکف دست فاز :
شخص تا 70 ولت بدون خطر تحمل میکند.
آلودگى ، روغن ، رطوبت و... مقاومت بدن را در برابر جریان برق کاهش میدهد.
http://sanat-bargh.blogfa.com/8502.aspx
سایت مهندسی برق

ارگونومی و کاربرد آن

نویسنده : کارزار جدی‌وند، رضا
سال انتشار : 1381
چکیده

ارگونومی یا همان مهندسی فاکتورهای انسانی، علمی ترکیبی است که سعی دارد ابزارها، دستگاه ها، محیط کار و مشاغل را با توجه به توانایی هایی جسمی – فکری و محدودیت ها و علائق انسانها، طراحی نماید. این علم با هدف افزایش بهره وری، با عنایت بر سلامتی، ایمنی و رفاه انسان در محیط، شکل گرفته است. همچنین این علم در تلاش است بجای متناسب سازی انسان با محیط، محیط را با انسان متناسب سازد. در این راستا، سازمان بین المللی کار ، واژة ارگونومی را به معنای متناسب کردن کار و شغل برای انسان تعریف کرده است.
این علم برای طراحی و ساخت ابزار و سیستم های تولیدی از ساده تا پیچیده و بغرنج، حل مشکلات مربوط به تکنولوژی نوین، و حتی ابزار و وسائل زندگی روزمره، کاربرد دارد. امروزه، از طراحی یک ابزار ساده نظیر انبردستی ساده ( از نظر نوع جنس، مصالح بکار رفته، اندازة دسته، نوع و ترکیب پلاستیکی دسته آن و … ) و یا یک خودکار ( از نظر قطر، اندازه، رنگ و … ) گرفته تا طراحی یک سیستم تولیدی کامل، از ارگونومی استفاده میشود. عمدتا زمینه هایی که ارگونومی در آنها مطالعه و اقدام میکند، عبارتند از : طراحی ابزار، وسائل، ماشین ها و تاسیسات به طرز صحیح و مطلوب، طراحی روش انجام کار با توجه به بهترین نحوه اجراء و متناسب با سیستم عضلانی و ساختمان فیزیکی بدن انسان و با هماهنگی روانی میان افراد و محیط کار و ابزار کار، وضعیت صحیح قرار گرفتن بدن و حرکات انسان حین انجام کار، شرایط فیزیکی مناسب در محیط کار ( با توجه به عواملی از قبیل : دما ، رطوبت ، جریان هوا ، ارتعاشات ، سر و صدا ، نور و روشنایی ، گرد و غبار ، تشعشعات و آلودگی های -مختلف ).

کلیدواژه : ارگونومی؛ آنتروپومتری؛ روانشناسی مهندسی؛ فیزیولوژی شغلی؛ بیومکانیک
1- مقدمه
در جهان کنونی و در سرآغاز سده بیست و یکم میلادی، علوم، بخش عمده‌ای از مشکلات افراد را در سیستم‌های کاری گوناگون حل و فصل کرده است. در این راستا، علوم و فنونی وجود دارند که از زوایای مختلف سلامت و بهداشت انسان‌ها و نیز کارآیی آنها را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌دهند. یکی از این علوم، ارگونومی یا همان مهندسی فاکتورهای انسانی است.
نیاز توجه هر چه بیشتر به عوامل انسانی در هر سازمانی بدون شک جزو مهمترین اصول و معیارهای آن سازمان است زیرا تمامی سازمان‌ها بدون استفاده از منابع انسانی، در واقع بی‌معنی و بی‌اعتبار هستند و فلسفه وجودی1 شان به خطر می‌افتد. پس، ناگفته پیداست که باید به این انسانهای شریفی که در سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف با دل و جان کار می‌کنند، ارزش قائل شده و قبل از هر چیز آنها را به عنوان همنوع خود در نظر آوریم، نه به مثابه قسمتی از دستگاه تولیدی سازمان (کارزار جدی 1379).

جویس مریلین، رئیس مؤسسه جویس در سیاتل آمریکا بر این عقیده است که اکنون دیگر این باور عمومیت یافته است که شرکت‌هایی که بهره وری و کنترل کیفیت را مدِ نظر دارند، دخالت دادن ارگونومی را در برنامه‌هایشان به عنوان یک شم تجاری بکار می‌گیرند؛ شرکت‌های موفق برنامه ارگونومی را با ایمنی، کنترل کیفیت و برنامه‌های تولیدی جهت دستیابی به حداکثر سود تلفیق نموده اند (طاهری 1376).

بالاخره باید اشاره کرد که در نظر گرفتن اصول ارگونومی در کار، نه تنها باعث حفظ سلامت نیروی انسانی و کارآمد در جوامع بشری می‌شود، بلکه مانع تحمل بسیاری از هزینه‌های مالی بر اقتصاد کشورهای فقیر خواهدشد. بعنوان مثال با طراحی درست و اصولی محل کار، می‌توان از متحمل شدن بیشترِ هزینه‌هایی چون هزینه از کار افتادگی، هزینه ناشی از حوادث، هزینه زمان از دست رفته تولید، هزینه ضایعات تولید اجتناب کرد. کم کردن زمان انجام کار، حذف حرکات اضافی در روند کار، شیوه ارتباط با محیط بیرونی، موازنه عرضه و تقاضا، بهینه سازی محیط کار، صرفه جویی در مصرف انرژی، و در یک کلام ارتقاءِ سطح سلامت انسان و شکوفایی اقتصادی، همه و همه از جمله مسائلی است که با شناخت صحیح از این دانش نوین می‌توان به آن دست یافت.

در حال حاضر در صنایع مختلف کشور، بخش‌های زیادی به چشم می‌خورد که کارگران در آن واحدها مشغول انجام فعالیت‌های بدنی و جسمانی می‌باشند. بنابراین عدم توجه به چگونگی انجام کار، می‌تواند صدمات یاد شده را سبب گردد. عوارض استخوانی ـ عضلانی در حقیقت از جمله بیماریهای مرتبط با کار هستند که می‌توانند بسیار ناتوان کننده ظاهر شده و باعث افت راندمان، افزایش غیبت های ناشی از کار، غرامت های دستمزد و نهایتاً، از کار افتادگی کارگر شوند.

ارگونومی2 یا همان مهندسی فاکتورهای انسانی3، علمی ترکیبی است که سعی دارد ابزارها، دستگاه ها، محیط کار و مشاغل را با توجه به توانایی هایی جسمی ـ فکری و محدودیت ها و علائق انسانها، طراحی نماید. این علم با هدف افزایش بهره وری، با عنایت بر سلامتی، ایمنی و رفاه انسان در محیط، شکل گرفته است. همچنین این علم در تلاش است بجای متناسب سازی انسان با محیط، محیط را با انسان متناسب سازد. در این راستا، سازمان بین المللی کار4، واژه ارگونومی را به معنای متناسب کردن کار و شغل برای انسان5 تعریف کرده است (فروزانفر 1378).

این علم برای طراحی و ساخت ابزار و سیستم های تولیدی از ساده تا پیچیده و بغرنج، حل مشکلات مربوط به تکنولوژی نوین، و حتی ابزار و وسائل زندگی روزمره، کاربرد دارد. امروزه، از طراحی یک ابزار ساده نظیر انبردستی ساده (از نظر نوع جنس، مصالح بکار رفته، اندازه دسته، نوع و ترکیب پلاستیکی دسته آن و …) و یا یک خودکار (از نظر قطر، اندازه، رنگ و …) گرفته تا طراحی یک سیستم تولیدی کامل، از ارگونومی استفاده می‌شود. عمدتاً زمینه‌هایی که ارگونومی در آنها مطالعه و اقدام می‌کند، عبارتند از طراحی ابزار، وسائل، ماشین ها و تأسیسات به طرز صحیح و مطلوب، طراحی روش انجام کار با توجه به بهترین نحوه اجراء و متناسب با سیستم عضلانی و ساختمان فیزیکی بدن انسان و با هماهنگی روانی میان افراد و محیط کار و ابزار کار، وضعیت صحیح قرار گرفتن بدن و حرکات انسان حین انجام کار، شرایط فیزیکی مناسب در محیط کار با توجه به عواملی از قبیل دما، رطوبت، جریان هوا، ارتعاشات، سر و صدا، نور و روشنایی، گرد و غبار، تشعشعات و آلودگی های مختلف.
2- تعاریف ارگونومی

واژه «ارگونومی» از دو کلمه یونانی «ارگو6» به معنی کار و «نوموس7» به معنی قانون و قاعده طبیعی مشتق شده است و در لغت به معنای قوانین طبیعی کار است. اما در اصطلاح کاربردی علم ارگونومی مجموعه دانشی است که از تلفیق علوم زیستی، فیزیولوژی انسانی، سیستم‌ها و روش ها، طراحی مشاغل و محیط کار به وجود آمده است که سعی دارد ابزارها، دستگاه‌ها و محیط کار را با توجه به در نظر گرفتن توانایی های جسمانی، فکری و محدودیت‌ها و علائق انسان‌ها، طراحی کند. این علم با هدف افزایش بهره‌وری با توجه به سلامتی، ایمنی و رفاه کارکنان در محیط کار شکل یافته است (صادقی 1379؛ طاهری 1376).

برخی از تعاریفی که متخصصان و کارشناسان این علم از ارگونومی نموده‌اند، به عنوان نمونه در زیر آورده می‌شود:
ارگونومی علم مطالعه انسانها در حین انجام کار، برای درک ارتباط پیچیده میان افراد و جنبه های فیزیکی و روانشناختی محیط کار، نیازهای شغلی و روشهای کار می‌باشد (WHO 1978).
ارگونومی علمی است که انسان و تعامل آن را با محصولات، تولیدات، تجهیزات، امکانات، روش ها و محیط کار و زندگی مورد مطالعه قرار می‌دهد و علیرغم علوم فنی ـ مهندسی (که عمدتا به تکنیک ها و فنون می پردازد) بر انسان و طراحی وسائل برای افراد تاکید دارد (ساندرز و دیگران 1378).
ارگونومی عبارتست از کاربرد اطلاعات علمی موجود درباره انسان (و روش های علمی کسب چنین اطلاعاتی) برای حل مشکلات طراحی (هلاندر 1375).
انجمن بین‌المللی ارگونومی8، ارگونومی را چنین تعریف می‌کند: ارگونومی علمی است که دانش حاصل از علوم انسانی را با مشاغل، سیستم‌ها، محصولات و محیط زیست با توجه به توانایی های جسمانی و روانی و محدودیت‌های انسانی مرتبط می سازد (هانچینسون و دیل).

اما با توجه به تجارب علمی، و نیز با توجه به اجرای ارگونومی در یکی از خطوط تولید شرکت فرآورده های ـ غذایی گل بهان توسط نگارنده، و همچنین با توجه به اینکه نگارنده، پایان نامه کارشناسی ارشد خود را نیز در این مورد نوشته است، تعریف زیر، مفهوم ارگونومی را بهتر روشن می‌سازد:

ارگونومی عبارتست از علم بکارگیری بهینه از ابزار کار در محیط کاری، به نحوی که حداکثر بازدهی در تولیداتی که انسان در آن نقش دارد، بدست آید در حالی که کارگر یا کاربر حداکثر رضایت را از کاربرد ابزار مزبور و همچنین از محیط کاری دارد و میزان ایمنی لازم در کار برای کارگران و کاربران فراهم شده است (کارزار جدی 1379).

با توجه به تعریف فوق، علم ارگونومی از رشته های علمی نظیر پزشکی، فیزیولوژی، آمار، روانشناسی، مردم شناسی، آناتومی، بیومکانیک و سنجش ابعاد و اجزای بدن انسان، برای طراحی ماشین و محیط کار سود می‌برد. در واقع، ارگونومی یک علم چند رشته‌ای است که ارتباط متقابل تکنولوژی، محیط و نیازهای روحی و جسمانی انسان را برقرار می سازد. در ایالات متحده آمریکا، بجای واژه ارگونومی، عبارت مهندسی فاکتورهای انسانی را بکار می‌برند. انجمن فاکتورهای انسانی و ارگونومی آمریکا نیز بر روش های طراحی تاکید داشته و مهندسی فاکتورهای انسانی را چنین تعریف می‌کند: «کشف و کاربرداصول مربوط به رفتار انسان و خصوصیات طراحی، ارزیابی، فرآیند نگهداری محصولات و سیستم ها با هدف ایمن بودن، اثر بخش بودن و ایجاد رضایت در بین کارکنان».

اهداف اساسی علم ارگونومی، بهبود نحوه انجام کار، روش های کار و ابزار کار، و انطباق آنها با ویژگیهای روانی و جسمی انسان است. البته باید توجه داشت که با مراعات اصول ارگونومی، فشار کاری و خستگی های بی مورد کاهش می‌یابد. همچنین، ارگونومی در پی انطباق علمی شغل، شرایط، ابزار و محیط کار با مشخصات فیزیکی و بدنی انسان و نیز تعیین نیرو و توانایی جسمی اوست. باید شغل و محیط کار چنان طراحی شود که با مشخصات فیزیکی میانگین افراد (با ملحوظ کردن انحراف معیارهای مربوطه) مطابقت داشته باشد (فروزانفر 1378).
3- تاریخچه ارگونومی

حوزه پیدایش ارگونومی به انقلاب صنعتی ـ اواخر قرن نوزدهم و اوائل قرن بیستم ـ برمی‌گردد. کارهای پژوهشی فرانک و لیلیان گیلبرت در زمینه کارسنجی9 و مدیریت کارگاهی سرآغازی بر مطالعات ارگونومیک بود. پس از جنگ جهانی دوم و بویژه با روشن تر شدن مشکلات کاری و حتی تلفات ناشی از عدم توجه به دانش ارگونومی در محیط کاری، نیاز به طراحی محل کار بصورت ارگونومیک بیشتر احساس شد. پیچیدگی اشتباه های احتمالی در زمینه های مختلف همچون هواپیماهای جنگی، رادار و دیگر تجهیزات در طول جنگ، هم جنبه مهندسی و هم جنبه رفتاری داشت و گروه‌هایی متشکل از روانشناسان، مهندسان، انسان‌شناسان و فیزیولوژیست‌ها، همراه با هم کوشش‌هایی را جهت حل مشکلات طراحی و آموزش آغاز کردند. چنین کوشش‌هایی که در خلال جنگ دوم جهانی در آمریکا و انگلستان، به طور همزمان آغاز شده بود باعث گردید تا دانش ارگونومی شروع به رشد و توسعه کند و در اغلب کشورهای اروپایی مورد توجه واقع شود. در دهه 1980 میلادی، متأسفانه فجایع تکنولوژیکی بسیاری رخ داد و موجب شناخته شدن هر چه بیشتر دانش ارگونومی در میان مردم شد. کارخانه سازان، کارخانه داران، کارگران، دولتمردان و به تبع آن عامه مردم به طراحی ارگونومیک روی آوردند (ساندرز و مک‌کورمیک 1998).

در 4 دسامبر 1984میلادی، نشت گاز متیلو سوسیانات در کارخانه تولید سموم ضد آفات شرکت یونیون کارباید در بوپال هند، سبب مرگ نزدیک به 4000 تن و آسیب دیدن 200000 نفر دیگر شد. دو سال بعد، در 1986 میلادی، انفجار شدیدی در نیروگاه هسته ای چرنوبیل در شوروی (سابق)، سبب مرگ 300نفر و قرار گرفتن طیف وسیعی از مردم در معرض تابش های زیان آور و آلوده شدن میلیون ها هکتار زمین به رادیو اکتیو شد. سه سال بعد در 1989 میلادی در یک واحد تولیدی مواد پلاستیکی متعلق به شرکت نفت فیلیپس در تگزاس انفجاری روی داد که شدت این انفجار معادل انفجار 10 تُن تی. اِن. تی بود. 23 نفر کشته و 100 نفر مجروح شدند. همه این موارد و مثال های بسیار زیادی که مجال گنجایش آنها در این چند صفحه نیست، به باور کارشناسان، حوادثی هستند که علت اصلی تمامی آنها را باید در عدم طراحی صحیح ارگونومیک (به معنای کلی کلمه) جست (ساندرز و دیگران 1378).
4- شاخه های دانش ارگونومی

ارگونومی علمی چند نظامه است که در چهار حیطه عمده زیر فعالیت دارد:
4-1- روانشناسی مهندسی10

در حیطه اول، یعنی روانشناسی مهندسی، جنبه های پردازش اطلاعات مرتبط با کار، مورد بررسی قرار می‌گیرد. از دیدگاه ایمنی و بهداشت حرفه ای این بعد از ارگونومی، طراحی روشهای کار با هدف کاهش حوادث ناشی از خطاهای انسانی محسوب می‌شود.
4-2- فیزیولوژی کار

در حیطه دوم (فیزیولوژی کار)، تبادلات انرژی و متابولیسم بدن مطرح است. مفاهیم خستگی، بررسی کارهای ایستا و پویا و رژیم های کار و استراحت از دیدگاه فیزیولوژی کار مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.
4-3- بیومکانیک شغلی

در مباحث بیومکانیک شغلی ویژگیهای مکانیکی اندام‌های بدن مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این حیطه، حرکت اندام‌ها و اعمال نیرو در بافت های مختلف بدن تجزیه و تحلیل می‌شود. به کمک این معادلات می‌توان الگوها و ابعاد مناسب ایستگاه‌های کاری را با هدف کاهش فشارهای مکانیکی خارجی بر بدن بدست آورد. بطور خلاصه می‌توان گفت که چگونگی انتقال نیرو و حرکت دادن اجسام و ابزارآلات از جمله مباحث بیومکانیک شغلی هستند.
4-4- آنتروپومتری11

آنتروپومتری، به سنجش ابعاد فیزیکی بدن و کاربرد داده های ابعادی در اصلاح شرایط فیزیکی ایستگاه های کار می‌پردازد و از آنجایی که یکی از دلایل فشارهای وارده بر اندام‌ها، عدم تطابق ابعاد محل کار با ویژگی های ابعادی بدن کارگر یا کاربر می‌باشد، داده های آنتروپومتریک را می‌توان به طور مؤثری در طراحی تجهیزات، ایستگاه‌های کار، ابزارآلات و محصولات بکار بست (صادقی 1377).

لازم به یادآوری است که برای محاسبات آنتروپومتریک، اغلب از جداولی که قبلا برای این منظور تهیه گردیده است، استفاده می‌شود. اما باید خاطر نشان کرد که مردم هر منطقه خاصی، دارای اندازه‌‌‌های آنتروپومتریک ویژه خود می باشند که باید در تعیین اندازه‌های لازم در محیط کار و ابزار کار ملحوظ گردد. ولی متاسفانه در کشور ما هنوز داده های آنترومتریک در دست نیست و برای طراحی یک محیط کار به ناچار از داده های آنتروپومتریک سایر کشورها (بویژه از داده های آنتروپومتریکی که توسط ناسا تهیه شده است) استفاده می‌شود.

با توجه به اینکه اندازه‌های رسمی و تائید شده ای برای مردم کشورمان در دسترس نمی‌‌باشد، بنابراین اکثر کارشناسان ارگونومی با توجه به اشتراکات قومی و نژادی میان نژادهای ایرانی و آلمانی (ایندوژرمن)، داده های ـ آنتروپومتریک آلمانی را برای استفاده در کارهای تحقیقاتی کشورمان توصیه می نمایند. استفاده از این داده ها در کشورِ ما مسلما با مشکلاتی روبرو خواهد شد؛ زیرا این داده ها، با شرایط اقلیمی و قد و قامت مردم کشور ما تدوین نشده است و ممکن است با اندازه های مردم کشور ما اختلاف هایی داشته باشد. جدول 1 و شکل 1 داده‌های فوق را نشان می‌دهند (هلاندر 1375).


جدول 1 - ابعاد آنتروپومتریک بدن انسان که هر گونه طراحی باید بر اساس آنها انجام گیرد. ( اندازه های مربوط به مردمرکشور آلمان ـ ابعاد بر حسب سانتیمتر ) (فیزنت 1375).
5- چگونگی اجرای ارگونومی
مورد ملاحظه قرار دادن ابعاد مختلف بدن افراد برای انجام کار، به منظور انتخاب ابزار متناسب با توانایی های فیزیکی آنان حائز اهمیت است. بر طبق نظریه سینگلتون ، اصول کلی آنتروپومتری ـ ارگونومی که بایستی همواره در نظر گرفته شوند، عبارتند از:
ابعاد پست کار باید حداقل 90% از افراد را پوشش دهد.
در انتخاب اطلاعات آنتروپومتریک، طراح باید با توجه به ابعاد گوناگون و مثال هایی که در شرایط ایستا و پویا وجود دارد، خطای قابل قبول را تعیین نموده و به عنوان معیاری از آن استفاده نماید.
تطابق بهینه ابعاد بدن کارگران با پست کاری آنها ممکن است در طول زمان تغییر یابد. زیرا اندازه جمعیت متغیر است و همین طور کارگرانی که وظایف مربوطه را انجام می دهند، عوض می شود.
مشکلات وضعیت بدنی رابطه بسیار نزدیکی با عدم تطابق ابعادی دارد، به طوری که هر دوی آنها باید همزمان با یکدیگر مورد توجه قرار گیرند.

درباره وضعیت ایستاده (کارکنان یا کسانی که مجبورند یا ترجیح می‌دهند تا کارشان را ایستاده انجام دهند) در مقابل وضعیت نشسته، همواره باید نکات زیر مورد توجه قرار گیرند:
محل استقرار کنترل ها، اجزاء و مکان انجام فعالیت
وجود فضای کافی برای زانوها
اندازه و جهت نیروهایی که باید اعمال شوند
تکرار و تعداد نشستن و برخاستن

در طراحی صندلی توجه به موارد زیر از اهمیت زیادی برخوردار است:
ارتباط میان صندلی و سطح کار
تغییر وضعیت بدنی
استحکام و ثبات صندلی بویژه زمانی که متحرک باشد
سهولت ایستادن و نشستن
نرمی سطح نشستنگاه و پشتی صندلی

همانگونه که صندلی راحت امکان تغییر وضعیت بدنی را فراهم می کند، پست کار ایستاده نیز که از طراحی مطلوبی برخوردار باشد، حرکت بدنی را آسان تر می کند (چوبینه و دیگران 1378؛‌ ساندرز و مک‌کورمیک 1998).
6- طراحی یک پست کار

پست کار، محلی است که در آن یک شخص یا گروهی از افراد، وظایفی را برای یک دوره زمانی نسبتا طولانی انجام می‌دهند (فقیه 1377).

مشکلات بهره وری، رضایت مهندسی شغلی و ایمنی با طراحی کار در صنایع، ارتباط مستقیم دارد. طراحی ارگونومیک محل کار، با در نظر گرفتن جنبه‌های روانی و فیزیکی، باعث افزایش رضایت شغلی کارکنان و کاهش میزان حوادث می‌شود. محیط کار مطلوب، محیطی است که نه تنها از نظر بهداشتی آسیب رسان نباشد، بلکه موجب ارتقاء سطح بهداشت و سلامتی کارکنان ـ چه از نظر فیزیکی و چه از لحاظ روانی گردد. همچنین طراحی محیط کار مطلوب از طریق بهبود بهره وری و کاهش غیبت از کار، سود سرشاری را بدنبال خواهد داشت. برای طراحی محیط کار مطلوب و مناسب، ابتدا طراح باید به ابعاد فیزیکی افراد یا کارگران توجه نموده و سعی کند که در طراحی خود حداقل 90% از آنان را در محدوده طراحی قرار دهد. در این رابطه، اصلی وجود دارد که موضوع را روشن‌تر می‌کند: در مورد حد دسترسی و اعمال نیرو، افراد کوچکتر یا ضعیف تر مورد توجه قرار می‌گیرند و برای درهای ورود و خروج فضای خالی مورد نیاز و … این افرادِ بزرگتر هستند که در طراحی مد نظر هستند. تغییر طراحی و در نظر گرفتن دستورالعمل های ارگونومی در مرحله ای که طرح هنوز بر روی کاغذ است، بسیار ساده تر از زمانی است که محیط کار به مرحله بهره برداری رسیده است. محیط کار باید برای کار واقعی طراحی شود و شرایط ارگونومیک بهینه با توجه به ساختار تجهیزات تعیین گردد به طوری که محیط کار بسادگی برای هر فرد مطلوب و قابل تنظیم باشد. یکی از اهداف عمده در طراحی محیط کار، جلب پذیرش و رضایت کاربر است (فقیه 1377؛‌ حبیبی 1377).

بیلی سه عامل مهم وابسته به کاربر را که بر روی ساختار و شکل محیط کار تاثیر دارند، به ترتیب زیر تبیین می‌دارد:
حوزه دسترسی12 و فضای خالی اضافی13
موقعیت کاربر با توجه به میدان دید
وضعیت بدنی کارگر (ایستاده، نشسته)

اگر محیط کار به نحو مطلوبی سازماندهی شده و آسایش و راحتی کارگر را فراهم آورد، می‌توان انتظار برانگیخته شدن وی برای انجام هر چه بهتر کار را داشت. انسان، ماشین آلات، شغل و فضای کار نیز عواملی نیز هستند که طراحی محیط کار را تحت تاثیر قرار می‌دهند و شامل عوامل اجتماعی، روانی، فیزیکی، فیزیولوژیکی، سازمانی، تکنولوژیک و ارگونومیک می‌شوند. این عوامل همواره باید در طراحی محیط کار مورد توجه قرار گیرند (چوبینه و دیگران 1378).

اصولی که در طراحی یک پست کار باید در نظر گرفته شوند:
تعداد قطعه‌ها و اجزایی که به وسیله دست جابجا می‌شوند باید به کمترین میزان ممکن کاهش یابند. همچنین تعداد ابزار دستی، قطعه‌ها و کنترل‌ها تا حد امکان کاهش داده شوند. تعداد قطعه‌ها و ابزارهای مورد نیاز، به محصولی که تولید می‌شود و نیز به مقدار آن بستگی دارد. این نکته مهم است که طراحان کالای تولیدی به چگونگی مونتاژ آن به وسیله نیروی انسانی توجه نمایند. برای مثال: چرا برای مونتاژ محصولی از پنج نوع پیچ مختلف استفاده می‌شود در حالی که می‌توان فقط از دو نوع پیچ استفاده کرد؟ چرا قطعه هایی که قابل تلفیق و ترکیب هستند (مانند پیچ و واشر) در همدیگر ادغام نشوند؟
پست کار را به گونه‌ای سازمان دهید که کارگر بتواند وضعیت بدنی خود را به طور متناوب تغییر دهد. گاهی موقعیت استقرار وسائل، کارگر را در وضعیت بدنی نامناسب و تحمل‌ناپذیری قرار می‌دهد. بسیاری از ماشین آلات صنعتی دارای کنترل پایی هستند. دستگاه پرس سوراخکاری، تسمه نقاله های حمل بار یا مونتاژ محصول، مثال هایی برای این مورد هستنید. برا ی کار با پرس، لازم است که کارگر با دو دست، قطعه کار را نگهداشته و سپس با استفاده از پدال کنترل پایی، پرس را به کار اندازد. یا در مورد تسمه های نقاله، کارگر بسته به نوع کار خود، و پس از اتمام مراحلی از کار برای ادامه کار، محصول را برای انجام سایر مراحل کاری، با فشار دادن پدال پایی به ایستگاه بعدی هدایت می‌نماید. استفاده از یک پا، موجب وارد آمدن تنش یک جانبه به بدن کارگر می‌شود که این تنش احتمالا به کمردرد می‌انجامد. برای پیشگیری از بروز چنین آسیب‌هایی، باید امکان تغییر محل پدال کنترل وجود داشته باشد به گونه ای که کارگر بتواند به راحتی از هر دو پا استفاده نماید.
توجه به حرکت مطلوب دست و چپ دست یا راست دست بودن کارگر مهم است. حرکت دست به صورت قوصی، سریع و دقیق‌تر از حرکت افقی یا عمودی آن است. فرض کنید در حال ترسیم خط راستی بر روی کاغذ هستند. اگر ترسیم را در جهت افقی یا عمودی انجام دهید به سختی می‌توانید خط راستی بکشید. اگر کاغذ را بچرخانید بگونه‌ای که دست بتواند به سمت دور شدن از بدن حرکت کند( شکل2 )، کشیدن خط مستقیم آسانتر خواهد شد.
توجه به چپ دستی یا راست دستی نیز در طراحی ابزار دستی به ویژه آن دسته از ابزارهایی که در کارهای دقیق و ظریف استفاده می‌شوند اهمیت زیادی دارند. بیگمان مونتاژ قطعات، کار ظریف و دقیقی است و به مهارت و زبردستی نیازمند است. پس برای افراد چپ دست باید ابزار دستی جداگانه ای طراحی شود.
اجزاء و قطعات در پست کاری به سازماندهی نیاز دارند:
جداسازی اجزاء و قطعات اولیه و ثانویه از همدیگر
اجزاء و قطعات اولیه، آنهایی هستند که به طور مکرر مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ در حالی که اجزاء و قطعات ثانویه آنهایی هستند که گه گاهی از آنها استفاده می‌شود.
تقسیم وظایف و کارها به وظایف و کارهای ریزتر
تقسیم میز کار به چند ناحیه مختلف
مشخص کردن مناطق حرکت اولیه و ثانویه
حد دسترسی عملی برای اندازه های حد پایین زنان ( صدک پنجم )، 40 سانتیمتر است که حدود منطقه حرکت اولیه را تعیین میکند ( شکل 2 ). اجزاء و قطعات اولیه را در منطقه حرکت اولیه قرار دهید و اجزاء و قطعات ثانویه را در منطقه حرکت ثانویه قرار دهید، بگونه ای که فاصله دسترسی از 60 سانتیمتر تجاوز نکند.

محل ابزارها را در پست کار به گونه ای انتخاب نمایید که برای تمامی وظایف مورد استفاده قرار گیرد. پست کاری که به گونه مطلوب طراحی شده باشد، موجب صرفه جویی در زمان و افزایش بهره وری میشود. مکان یابی مناسب برای ابزار دستی، کنترل ها و قطعات بایستی بر اساس درجه اهمیت و اولویت آنها انجام گیرد (هلاندر 1375؛ حبیبی 1377).
7- نتیجه گیری و پیشنهادات

با توجه به حیطه گسترده دانش ارگونومی و با اعمال نظر بر این دیدگاه که این علم گستره وسیعی از سیستم‌های صنعتی، یعنی محیط کار، انسان و ماشین آلات را مورد توجه قرار می‌دهد، می‌توان گفت که یکی از مهمترین راه‌های توجه به انسان و چگونگی عملکرد صحیح و برتر او، آگاهی از اصول ارگونومی و کاربرد آن اصول در طراحی پست‌های کاری است بنابراین برای تحقق این مهم می‌توان توصیه‌هایی را به دست‌اندرکاران تولید، مدیران، برنامه‌ریزان و مسئولین محیط‌های صنعتی ارائه نمود که در زیر به بخش کوچکی از آنها اشاره می‌شود:
آموزش مفاهیم ارگونومی به مدیران
استخدام افراد، با توجه به نوع حرفه، ویژگی‌های فردی و قابلیت‌های افراد
معاینات قبل از استخدام و معاینات دوره‌ای کارگران با توجه به مدل‌های ارگونومی
طراحی پست‌های کار با توجه به داده‌های آنتروپومتری و توصیه‌های مهندسی فاکتورهای انسانی
توجه به ساختار آناتومی و فیزیولوژی شاغلان
تطابق بهینه کار با کارگران
بکارگیری اصول مدیریت اقتضایی برای جلب رضایت افراد در انجام کار و استفاده از اصول ارگونومی توسط آنها
بررسی و تجزیه و تحلیل حوادث شغلی، علل آن و زیان‌های اقتصادی آنها
تنظیم دستورالعمل‌ها و توصیه‌نامه های شغلی برای افراد شاغل در سیستم

امید آنکه با بکارگیری هر چه بیشتر تکنیک‌های مطرح در ارگونومی، بتوانیم از نیروی انسانی زحمت کش کشورمان هر چه بهتر و مفیدتر بهره‌مند شده و قدر این منبع اصلی تولیدی را که حتی بسیاری از کشورهای صنعتی و فراصنعتی هم از داشتن آن بی بهره‌اند، ارج نهیم.
مراجع
حبیبی، احسان اله. 1377. ارگونومیک شغلی ( دستیابی و ارتقاء سطوح ایمنی و بهداشت از طریق طراحی محیط کار. مجله صنعت و ایمنی 63.
چوبینه، علیرضا و دیگران. 1378. ارگونومی در عمل. تهران: مرکز.
رشیدی، رجب. 1373. ارگونومی. مجله صنعت و ایمنی 35.
ساندرز، مارک، اس. و دیگران. 1378. ارگونومی. ترجمه محمدرضا افضلی. تهران: علوم دانشگاهی.
صادقی نائینی، حسن. 1379. اصول ارگونومی در طراحی سیستم های حمل دستی کالا، تهران: آسانا.
صادقی نائینی، حسن. 1377. شیوه های عملی ارتقاء بهره‌وری نیروی انسانی، بخش کاربرد اصول مهندسی فاکتورهای انسانی. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
طاهری، شهنام. 1376. کارسنجی و روش سنجی، تهران: آروین.
فروزانفر، بهزاد. 1378. ارگونومی چیست. روش 46.
فقیه، نظام الدین. 1377. شیوه های عملی ارتقاء بهره وری نیروی انسانی، بخش ارگونومی در طراحی و مدیریت محیط کار. تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی.
فیزنت، استیفن. 1375. انسان، آنتروپومتری، ارگونومی و طراحی. ترجمه علیرضا چوبینه و دیگران. تهران: مرکز.
کارزار جدِی، رضا. 1379. نقش ارگونومی و تاثیر آن در مقدار تولید ( مطالعه موردی: شرکت فرآورده های- غذایی گل بهان ). پایان نامه کارشناسی ارشد رشته مدیریت صنعتی ـ گرایش تولید، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز.
هلاندر، مارتین. 1375. مهندسی عوامل انسانی در صنعت و تولید (ارگونومی). ترجمه علیرضا چوبینه. شیراز: راهبرد.
Hunchinson and Dale. New Horizons for Human Factors in Design. Mc Graw-Hill.
Sanders, M., and Mc Cormick, E. 1998. Human Factors Engineering in Design.
W.H.O. 1978. A Training Guige for Community Health Workers in Occupational Health. New York: Wiley.
پی‌نوشت‌ها
1- Mission
2- Ergonomics
3- Human Factors Engineering
4- International Labor Organization (ILO)
5- Fitting the job to the work
6- Ergo
7- Nomus
8- The International Ergonomics (IEA)
9- Motion Study
10- Engineering Psychology
11- Anthropometry
12- Reach
13- Clearance

پاره ای از مقاله های اولین همایش ملی مهندسی ایمنی ومدیریت HSE

دانلود مقالهPDF ارگونومی در مجتمع پتروشیمی اراک

پاره ای از مقاله های اولین همایش ملی مهندسی ایمنی ومدیریت HSE

دانلود مقالهPDF
مدیریت HSE در سکوهای دریایی نفتی وگازی

هدف از انجام معاینات پزشکی افراد شاغل

:مقدمه
یکی از مهمترین و اساسی ترین برنامه های پیشگیری از بروز بیماریها و حوادث ناشی ازکار در هرکشوری که به عضویت سازمان بین المللی کار و بهداشت جهانی درآمده انجام معاینات پزشکی جهت افراد شاغل میباشد . در کشور ایران سازمان تامین اجتماعی به عنوان مهمترین و عظیم ترین سازمان حمایت کننده از نیروی کار و تولید در برابر آسیبهای گوناگون ازجمله آسیبهای ناشی از ابتلا به بیماریها و حوادث ناشی از کار قانونا موظف شده تا تسهیلاتی را جهت ارائه خدمات مربوط به معاینات پزشکی شاغلین بیمه شده در مجموعه کلینیکهای طب کار ایجاد نماید .
معاینات پزشکی افراد شاغل فقط اختصاص به افراد بیمه شده نداشته و طبق مفاد ماده 92 قانون کار هرفردی که به عنوان کارفرما فرد دیگری را به استخدام درآورد موظف است تا جهت آگاهی از میزان سلامتی و توانائی وی بمنظور انجام کار محوله مدرکی معتبر و قابل استناد گردآوری نماید ( تشکیل پرونده پزشکی پیش از استخدام ) وهرساله نیز با تمدید این مدرک سلامتی فرد شاغل را تضمین نماید (تشکیل پرونده پزشکی ادواری) .

معاینات پزشکی شاغلین با چه هدفی انجام میشود؟
در معاینات پزشکی شاغلین اهداف متعددی دنبال میشود که مهمترین آنها بخصوص برای کارفرمایان و سازمانهای بیمه گر عبارتند از :
در معاینات پیش از استخدام : اطمینان یافتن از اینکه فرد استخدام شده از نظر جسمی و روانی برای کار مورد نظر مناسب میباشد ( ماده 90 قانون تامین اجتماعی )
در معاینات ادواری – اختصاصی و ....: اثبات وجود یا عدم وجود اثرات احتمالی ناخوشایند کار بر سلامت فرد که در آینده ممکن است منجر به ازکارافتادگی شاغل و ادعای خسارت توسط وی یا سازمان بیمه گر گردد.
بیماریهایی که به واسطه نوع شغل در افراد ایجاد میگردد مثل انواع خاصی از سرطانها اکثرا علی رغم صرف هزینه های هنگفت متاسفانه غیر قابل درمان هستند ودرهنگام شروع علائمی ندارند و تنها از طریق معاینات و گاهی با یک آزمایش بسیار ساده و کم هزینه میتوان به وجود آنها پی برد و از پیشرفت آنها جلوگیری کرد.

معاینات شغلی بسته به اهداف افراد ذینفع ( شاغل – کارفرما – سازمان بیمه گر- دولت ) به انواع مختلف زیر دسته بندی میشوند :
معاینات پیش از استخدام
معاینات دوره ای
معاینات اختصاصی
معاینات در هنگام تغییر شغل
معاینات در هنگام بازگشت به کارمجدد ( مثلا پس از یک دوره نسبتا طولانی بیکاری یا مرخصی)
معاینات افراد در هنگام بیماری (بخصوص زمانی که در بیمارستان بستری میشوند )
معاینات افراد معلول و تعیین توانائی کاری آنها
ازآنجا که اغلب اهداف مهم معاینات شغلی با انجام معاینات پیش از استخدام و ادواری تحقق میابد به شرح این دو اکتفا میکنیم :

معاینات پیش از استخدام :
قدما چندان بیراه نگفته اند که :" هرکسی را بهرکاری ساخته اند ." در واقع با انجام معاینات پیش از استخدام جهت هرشغلی متناسب ترین فرد با آن کار و وظیفه انتخاب شده و کارفرما با یک تیر چندین هدف را نشانه میگیرد یعنی : از تغییر شغلهای متعدد – نارضایتی های شغلی بعدی – بیماریها و حوادث ناشی از کار و انواع هزینه های اضافی دیگر به راحتی پیشگیری میکند .

مهمترین اهداف معاینات پزشکی پیش از استخدام عبارتند از :
تعیین استعداد و توانائی جسمی و ذهنی فرد برای کار مورد نظر
تشخیص بیماریهاو درمان آنها قبل از اینکه منجر به ناتوانی فرد شود
حفظ سلامت سایر کارکنان و حتی افراد جامعه ( درصورت واگیرداربودن بیماری )
تعیین نوع نواقص اولیه و ثبت در پرونده با اهداف مختلف بسته به حمایتهای سازمانهای بیمه گر

نوع معاینات و آزمایشهای مورد نیاز برای تشکیل پرونده پزشکی پیش از استخدام :
اغلب کارفرمایان با این تصور که معاینات پیش از استخدام الزاما شامل آزمایشها ی تخصصی و معاینات پزشکان متخصص میشود لذا پرهزینه است از انجام آن برای کارکنان خود طفره میروند. درصورتیکه یک پرونده سلامت اولیه درهنگام استخدام عبارت است از :

شرح حال متقاضی : شامل سوابق فردی و خانوادگی از نظر ابتلا به بیماریها و مشاغل قبلی وی
معاینه بدنی : معاینه عمومی دستگاههای قلب و عروق – ریه ها – کلیه ها – اعصاب – چشم و گوش که توسط "پزشک عمومی دوره دیده طب کار" انجام میشود.
آزمایشهای پاراکلینیک : شامل آزمایش خون و ادرار از نظر قند – چربی – عفونت – اعتیاد – نوارقلب و در برخی موارد بسته به نوع شغل عکسبرداری از قفسه سینه و ستون فقرات – سنجش میزان شنوائی و تست عملکرد ریوی

تمامی مدارک فوق در فرم مخصوصی که مورد تائید وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی میباشد ثبت و در پرونده فرد بایگانی میگردد.

معاینات ادواری:
معاینات ادواری در واقع حکم مهر تائید بر معاینات پیش از استخدام دارد . چنانچه اولین علائم بروز بیماریها( اعم از شغلی و غیر شغلی ) نمایان شود طی انجام معاینالت ادواری (حداقل سالی یکبار) میتوان با صرف کمترین هزینه جلوی پیشرفت بیماری را گرفت و سلامتی شاغل را تضمین کرد.
ازاین منظر معاینات ادواری نوعی بیمه عمر تلقی میگرددکه از بروز ازکارافتادگی های پیش از رسیدن به سن بازنشستگی در نیروی کار و تولید کشور جلوگیری میکند.

اهداف معاینات ادواری بدین شرح میباشند:
تشخیص و درمان به موقع بیماریها و عوارض ناشی از کار ( مثل تشخیص و درمان دردهای کمری پیش از مزمن شدن و آسیب زدن به دیسک و انجام عمل جراحی پرهزینه و اغلب بی نتیجه )
توصیه برای تغییر شغل و یا محدود کردن کار درافراد بیمار
جلوگیری از انتقال بیماریهای واگیر دار
پیشگیری از بروز بیماریها و عوارض ناشی از کار در کارکنانی که شغل مشابه دارند.
انجام مطالعات و کارهای پژوهشی برروی عوامل زیان آور محیط کار
ارزشیابی و تعیین میزان کارآئی روشهای کنترلی عوامل زیان آور محیط کار

معاینات ادواری زمانی سودمند و قابل استناد هستند که توسط گروه پزشکی دارای مهارت و تجربه کافی در زمینه طب کار انجام گیرد.
بدین منظور توصیه میگردد معاینات ادواری ترجیحا توسط "پزشک متخصص طب کار" و در نبود وی توسط "پزشک عمومی دوره دیده طب کار " انجام گیرد.
آزمایشهای پاراکلینیکی مورد نیاز جهت تشکیل پرونده معاینات ادواری نسبت به معاینات پیش از استخدام محدودتر ولی جنبه تخصصی تری داشته که با توجه به شغل فرد و نوع عوامل زیان آور محیط کار وی تعیین میشود. مثلا اگر در محیط کار میزان سروصدابیش از 85 دسیبل در مدت 8 ساعت اندازه گیری شده حتما لازم است از افراد شاغل در آن محیط شنوائی سنجی بعمل آید.
تمامی مدارک معاینات ادواری در فرم مخصوصی که مورد تائید وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی میباشد ثبت و در پرونده فرد بایگانی میگردد.

نتیجه گیری:
هرچند در سالهای اخیر با اطلاع رسانی هایی که توسط رسانه های جمعی و سازمانهای ذیربط ( مراکز بهداشت – ادارات کار و سازمان تامین اجتماعی ) انجام شده تا حدودی کارفرمایان از اهمیت و نحوه انجام معاینات پزشکی شاغلین آگاه شده اند ولیکن این امر هنوز آنچنان که باید جنبه قانونمند و الزامی بخود نگرفته . ازآنجا که نتیجه پایش سلامت کارکنان جامعه در آینده با کاهش آمار شاغلینی که در سنین جوانی بدلیل ابتلا به بیماریهای مختلف ازکارافتاده میشوند یا به علت ضعف و نقص جسمی و روحی دچار حادثه میگردند مشخص میشود متاسفانه در حال حاضر اهمیت این امر هچون بسیاری از برنامه های پیشگیرانه در جامعه ما ناشناخته و ناملموس است .
به این دلیل امروزه اولین و مهمترین وظیفه کارشناسان بهداشت حرفه ای و پزشکان طب کاراطلاع رسانی به افراد ذینفع (حقیقی و حقوقی ) در خصوص اهمیت معاینات شغلی است.
نتیجه ای که ازاین طریق در اقتصاد کشور نمود میابد عبارت است از: صرف هزینه های هنگفت درمان بیماریهای لاعلاج شغلی و حوادث مرگبار در راه و بهبود تولید و صنعت که خود مستقیما موجب ارتقای حقوق و دستمزد و سطح زندگی شاغلین میشود یعنی همان نتیجه ای که امروزه در کشورهای توسعه یافته به ثمرنشسته است .

استانداردهای ارگونومی

برگرفته از فصل Ergonomics کتابچه TLV سال 2004 ACGIH

مقدمه :
آسیبهای اسکلتی – عضلانی وابسته به شغل MSDs:
یکی از مهمترین مشکلات شغلی که توسط ACGIH شناسایی شده آسیبهای اسکلتی –عضلانی مرتبط با کار است که با بکارگیری برنامه های بهداشتی ، ایمنی و ارگونومیکی میتوانند مدیریت شوند .اصطلاح آسیب اسکلتی – عضلانی اینطور تعریف میشود :
هرگونه آسیب مزمن به عضلات ،تاندونها و اعصاب که بعلت فشارهای تکراری ، حرکات سریع ،اعمال انرژی و فشارزیاد ، وضعیت غیر عادی بدن حین کار ، ارتعاش و یا سرما باشد .
سایر اصطلاحاتی که برای آسیب اسکلتی – عضلانی بکارمیروند عبارتند از:
آسیبهای تجمعی ناشی از ضربات CTDs
آسیبهای ناشی از حرکات تکراری RMIs
آسیبهای ناشی از فشارهای تکراری RSIs
برخی از این آسیبها علائم تشخیصی ثابت و نام اختصاصی دارند مثل سندروم تونل کارپال یا تاندونیت . سایر آسیبهای اسکلتی – عضلانی ممکن است بوسیله دردهای غیر اختصاصی ظاهرشوند .برخی ناراحتی های موقتی و زودگذر ، نتیجه طبیعی کار و غیر قابل اجتناب میباشند اما ناراحتی هایی که روزبروز بیشتر شده و با فعالیتهای شغلی یا زندگی روزانه تداخل میکنند نباید بعنوان نتیجه طبیعی کار مطرح شوند

روشهای کنترلی :
با بکارگیری برنامه همه جانبه و وسیع ارگونومیکی به بهترین نحو میتوان میزان بروز و شدت MSDs را کنترل نمود . اجزای عمده این برنامه به شرح زیر میباشد :
§ شناسایی مشکلات
§ ارزیابی مشاغل مشکوک به داشتن ریسک فاکتور
§ مشخص نمودن و ارزیابی عوامل بوجود آورنده
§ مشارکت فعالانه و آگاهانه کارگران
§ معاینات شغلی اختصاصی برای کارکنانی که دچار آسیبهای پیشرفته اسکلتی – عضلانی هستند
زمانی که علل MSDs شناسایی شد برنامه کنترلی باید بصورت جامع به مرحله اجرا درآید
این برنامه شامل سه بخش به این شرح میباشد :
§ آموزش کارگران ، سرپرستان ، مهندسان و مدیران
§ گزارش علائم اولیه بروز آسیب توسط کارگران
§ پایش مستمر و ارزیابی اطلاعات جمع آوری شده در خصوص بیماریها و حوادث
اقدامات کنترلی با توجه به ارتباط هرشغل بطورجداگانه با MSDs جهت گیری میشوند .
این اقدامات شامل کنترلهای مهندسی و مدیریتی است .حفاظتهای فردی ممکن است بعلت شرایط محدود کننده ، بطور اختصاصی انجام شوند .

روشهای کنترلی مهندسی
ازمیان روشهای کنترلی مهندسی بمنظور کاهش یا محدود سازی ریسک فاکتورهای شغلی موارد زیر باید مد نظر قرار گیرند :
§ مهندسی متد انجام کار ازجمله مطالعه زمان وآنالیز حرکتی بمنظور محدود کردن اعمال فشار و حرکات غیرضروری .
§ بکارگیری لوازم مکانیکی کمکی بمنظور محدود نمودن یا کاهش اعمال نیروی لازم برای نگهداشتن ابزار و اشیاء
§ انتخاب یا طراحی ابزارهایی که میزان نیروی مورد نیاز و زمان در دست داشتن را کاهش داده و باعث بهبود POSTURE میشوند .
§ تهیه ایستگاههای کاری قابل تنظیم برای کاربران بمنظور نزدیک کردن محل دسترسی و بهبود POSTURE
§ انجام کنترل کیفیت و نگهداری تجهیزات بمنظور کاهش مقدار انژی مصرفی وکاراضافی که بویژه با ارزش افزوده کالا در ارتباط است .

روشهای کنترلی مدیریتی
یکی از راهکارهای مدیریتی برای کنترل آسیبهای اسکلتی – عضلانی بکارگیری تعداد بیشتری کارگراست که موجب کاهش مدت زمان مواجهه ایشان و نهایتا کنترل خطرات میگردد. نمونه هایی از این دست عبارتند از:
§ اجرایی استانداردهای کاری که به کارگران اجازه توقف یا ادامه کار را برحسب نیاز میدهد ( حداقل یکبار در هر ساعت کاری )
§ طراحی مجدد وظایف شغلی ( بعنوان مثال استفاده از کارگران چرخشی یا توسعه وظایف کاری ) بدین ترتیب یک کارگر در طول یک شیفت کاری بطور کامل در معرض مخاطرات شغلی نخواهد بود.
ازآنجائیکه آسیبهای اسکلتی – عضلانی ماهیتی پیچیده دارند برای همه آنها رویکرد واحدی بمنظور کاهش شدت و بروز موارد ابتلا وجود ندارد .
§ راهکارهای اختصاصی مهندسی و مدیریتی برای کنترل مخاطرات درهرصنعت و شرکتی متفاوت میباشد
§ بمنظور انتخاب روشهای پیشگیری جهت کنترل مخاطرات نیاز به اظهار نظرهای متخصصین آگاه در این زمینه است .
§ زمان استراحت جهت بهبود علائم MSDs مرتبط با کار بصورت دوره ای از چند هفته تا چند ماه درخواست میشود .
§ بمنظور تعیین اثر بخشی راهکارهای پیشگیری و کنترلی باید نتایج ارزیابی شود.

فاکتورهای غیر شغلی
از طریق اجرای کنترلهای مهندسی و مدیریتی محدودسازی تمام آسیبهای اسکلتی – عضلانی امکانپذیر نیست برخی از مواردی که ممکن است باعث آسیبهای اسکلتی – عضلانی شده و با شغل مرتبط نباشند عبارتنداز :

§ آرتریت روماتوئید
§ مشکلات غدد درون ریز
§ ترومای حاد
§ چاقی
§ بارداری
§ فعالیتهای ورزشی و تفریحی

حدود تماس شغلی مجاز ( TLV) پیشنهاد شده شاید نتواند افراد را در برابر ابتلا یا تماس به این نوع آسیبها محافظت نماید . ولیکن بکارگیری روشهای کنترل مهندسی و مدیریتی موجب محدود کردن عوامل زیان آور ارگونومیکی برای افرادی میشود که زمینه ابتلا به این آسیبها را دارند و نتیجتا میزان معلولیت ایشان کاهش میابد .

میزان ( تراز ) فعالیت دست HAL) )
گرچه آسیبهای اسکلتی – عضلانی درمناطق مختلفی از بدن ( شانه ها – گردن – کمر و اندامهای تحتانی ) رخ میدهد ولی تعیین حدود تماس مجاز شغلی ( TLV ) در خصوص مچ – دست و ساعدانجام شده است.
نتایج حاصل از مطالعات بیومکانیک ، روانشناسی و اپیدمیولوژیکی انجام شده در خصوص مشاغل تک وظیفه ای 4 ساعت و بیشتر درطول روز بصورت جدولی برای محاسبه HAL خلاصه شده است . مقادیر این جدول با استفاده از اطلاعات بدست آمده از فراوانی موارد کشیدگی دست و نسبت زمان کار / استراحت محاسبه شده است .

شغل تک وظیفه ای عبارت است از : انجام یک دسته مشابه حرکات یا اعمال نیرو بصورت تکراری مانند کار روی خط مونتاژ یا استفاده از صفحه کلید و موس .
برای تعیین TLV مورد نظر بطور اختصاصی این فاکتورها مد نظر میباشد :
§ سطح متوسط فعالیت دست ( HAL )
§ مقدار قله نیروی اعمال شده توسط دست
§ شرایط کاری که اغلب کارگران بدون ایجاد اثرات بیماریزایی بصورت تکراری با آن مواجه هستند .
HAL براساس فراوانی موارد کشیدگی دست و چرخه کاری (توزیع کار و زمانهای استراحت ) تعیین میشود
یکی از روشهای محاسبه میزلن کشیدگی عضله با استفاده از دستگاههای اندازه گیری از جمله دستگاه سنجش میزان کشش عضلات یا الکترومیوگراف محاسبه میگردد.در برخی موارد این مقدار از طریق روشهای بیومکانیکی نیز قابل محاسبه است .

عوامل موثر بر HAL :
درصورتی که یک یا چند عامل زیر مشاهده گردد ، بمنظور کاهش میزان تماس تا کمتر از محدوده فعالیت پیشنهاد شده در TLV- HAL قضاوت باید توسط متخصصین صورت گیرد :
§ پوسچرهای غیرطبیعی و طولانی مدت مثل خمش مچ ،دور نمودن یا انحراف مچ از حالت طبیعی وچرخش ساعد
§ فشارهای تماسی
§ سرما یا ارتعاش
هر زمان که میزان بروز آسیبهای اسکلتی – عضلانی در محیط کار افزایش یافت یا مشخص شد که میزان تماس بیش از حدود مجاز TLV میباشد لازم است روشهای کنترلی را بکارگیرید .

بلندکردن دستی بار :
حدود تماس مچاز TLV )) برای بلندکردن دستی شرایطی پیشنهاد میکند که تحت آن شرایط تمام کارگران بصورت دائم و روزانه در تماس با خطر بلندکردن دستی بار( بعنوان یک وظیفه تکراری ) بوده بدون آنکه دچار آسیب در ناحیه کمر و شانه شوند .
حدود تماس شغلی مجاز برای بلندکردن دستی بار :
بلندکردن دستی بصورت تک نفره (در محدوده زاویه 30 درجه نسبت به افق ) براساس محدوده وزنی بار برحسب کیلوگرم و برای دودست و در زمانی که بسته های بار مشابه و وظیفه جابجایی با ( از مبدا تا مقصد )بصورت تکراری باشد .
استاندارد های مربوطه با توجه به این متغیر ها تعیین شده است :
حمل دستی بار براساس طول مدت زمان حمل ( کمتریا بیش از 2 ساعت در طول یکروز کاری) همچنین دفعات حمل دستی و فواصل حمل در هر ساعت .
درصورت وجود هریک از عوامل یا شرایط کاری که در زیر شرح داده شده میبایست با نظر متخصصین ارگونومی، محدوده وزنی بار را تا کمتر از حدود استاندارد کاهش داد.

§ افزایش موارد حمل دستی بار ( بیش از 360 بار در هرساعت )
§ طولانی بودن شیفت کاری و حمل دستی بار بیش از 8 ساعت درروز
§ حمل دستی بصورت نامتقارن و با زاویه بزرگتر از 30 درجه نسبت به خط عمود
§ حمل با یک دست
§ حمل دستی در حالاتی مثل نشسته یا زانو زده بصورت اجباری
§ گرما و رطوبت بیش از حد مجاز ( با توجه به TLV استرس گرمایی )
§ حمل مواد ناپایدار مثل حمل مایعات در حالت جابجایی مرکز ثقل
§ حمل اشیائی که دسته یا دستگیره نداشته و یا دسته یا دستگیره ضعیف و ناپایدار است .
§ حمل در محل های ناپایدار که فرد قادر به حفظ تعادل بدن با هردو پا نمیباشد مثل سطوح مرتعش
§ حمل در حین تماس با ارتعاش تمام بدن و یا بلافاصله پس از تماس با ارتعاش تمام بدن ( ارتعاش بیش از مقادیر TLV)

دستورالعمل‎های ایمنی کار با تجهیزات حاوی PCB

الف – نکات عمومی:
1- نصب علائم خطر آلودگی PCB بر روی تجهیزات حاوی PCB نظیر ترانسفورماتورها و خازن‎ها (چه در مدار باشند یا نه) و نیز بر روی بشکه‎های حاوی آسکارل.
2- آب‎بندی کامل سیستم (Seal) جهت پیشگیری از نشت آسکارل.
3- جلوگیری از نفوذ آسکارل به آبهای سطحی و فاضلابروها از طریق نشت آن به محیط با استفاده از مواد جاذب نظیر خاک و خاک اره.
4- پیشگیری از تماس آن با دست – چشم و سایر اعضاء بدن.
5- استفاده از دستکش یکبار مصرف پلاستیکی.
6- اگر چنانچه آسکارل با پوست تماس پیدا کند فوراً بایستی با آب و صابون شستشو داده و لباسهای آغشته به آسکارل تعویض گردد.
7- در صورت تماس با چشم فوراً با آب روان شستشو داده و سپس به مراکز چشم‎پزشکی مراجعه گردد.

ب- دستورالعمل نگهداری و انبار تجهیزات و ظروف حاوی PCB:
جهت محافظت آسکارل از رطوبت و سایر عوامل محیطی و کاری نظیر ضربه و آتش‎سوزی، تجهیزات و ظروف حاوی آسکارل می‎بایست در محیط‎های سرپوشیده و امن (انبار ویژه) نگهداری گردند. انبارهای ویژه می‎بایست برای نیروگاهها براساس تعداد بشکه‎ها و تجهیزات حاوی آسکارل و شرایط اقلیمی نیروگاهها بررسی و طراحی و اجرا گردد. ولی چنانچه بطور موقت مجبور به نگهداری بشکه‎های آسکارل در محوطه روباز باشیم نکات ذیل در نگهداری آنها می‎بایست مورد توجه قرار گیرد.
1- بشکه‎ها بصورت افقی و روی یک سکو قرار داده شود.
2- جهت جلوگیری از غلطیدن بشکه‎ها از مهار استفاده گردد.
3- پیچ درب بشکه‎ها در بالاترین نقطه قرار گیرد.
4- پیچ درب بشکه‎ها از نظر نشتی کنترل گردد.
5- روی بشکه‎ها با پوشش پلاستیکی یا محافظ دیگر پوشانده شود بطوریکه جریان هوا بتواند بین بشکه‎ها برقرار گردد.
6- بشکه‎های خالی آلوده نیز بایستی آببندی شده و تحت شرایط فوق انبار گردد.
ج – دستورالعمل جابجائی ظروف و تجهیزات حاوی آسکارل:
1- در هنگام جابجائی ظروف حاوی آسکارل و نیز مواد آلوده به PCB نظیر لباسها، کهنه‎های تنظیف، مواد جاذب، خاک، خاک اره می‎بایست از دستکش‎های لاستیکی استفاده گردد.
2- جهت جلوگیری از نشتی روی زمین از صفحه پلاستیکی زیر کار استفاده گردد.
3- در هنگام جابجائی مایع آسکارل بایستی از عینک‎های محافظ و دستکش‎های ایمنی و پیش‎بند لاستیکی استفاده نمود.
4- در هنگام کار یا ورود به محل ایکه بخار آسکارل وجود دارد اولاً از ماسک تنفسی ضد گاز محافظ شیمیائی مجهز به عینت استفاده گردد. ثانیاً بهتر است در صورت امکان هوای محوطه نیز توسط پنکه یا هواکش تهویه گردد.
5- از هیچ نوع واشر و یا شیلنگ پلاستیکی در محیطی که آسکارل موجود است استفاده نشود ترجیحاً شیلنگ فلزی قابل انعطاف و واشر (Viton).
6- بهنگامی که درصد رطوبت بیش از 65 درصد باشد نبایستی آسکارل را در ترانسفورماتور و نیز ظروف جابجا کرد.
7- ظروف فلزی بکار رفته جهت انتقال آسکارل می‎بایستی زمین (Ground) باشند و بخاطر قابلیت انتقال حرارتی کم و الکتریسیته ساکن زیاد آسکارل بهنگام انتقال آن از وسائل تصفیه فیزیکی بمدت یکساعت و بهنگام انتقال از سایر وسائل حداقل بمدت 10 دقیقه نبایستی بدنه ظروف حاوی آسکارل بدون زمین (Ground) باقی بمانند.
8- هیچگاه آسکارل نباید درون ظروفی که حاوی مخلوط گازهای منفجر شونده هستند منتقل شود.
9- مخلوط کردن روغن معدنی به آسکارل بیشتر از 2% غیرمجاز و سبب پائین آمدن نقطه اشتعال می‎گردد.
10- کلیه آسکارلهای ریخته شده و مواد آلوده به آن جمع‎آوری و در بشکه‎ها یا ظروف دربسته ترجیحاً آلومینیومی در محل مشخص (انبار ویژه) نگهداری شود.

د- دستورالعمل رفع نشتی و چکه کردن:
1- نشتی یا چکه در بوشینگ‎ها، شیرهای تخلیه یا محل جوش بدنه تانک یا رادیاتور غالباً امکان‎پذیر بوده که بایستی در اسرع وقت با رعایت دستورالعمل‎های ایمنی ذکر شده رفع گردد.
ولی تا زمان مرمت باید ظرفی در زیر محل نشتی قرار داده شود و محل نشتی نیز توسط ماده حلال (تری کلروبنزن یا نفت سفید) شسته و با خاک اره تمیز گردد.
2- در مورد بشکه‎های حاوی آسکارل نیز در صورت نشتی می‎بایست جلو نشتی گرفته شده و یا محتوای آن به بشکه سالم با رعایت موازین ایمنی منتقل گردد.
3- جهت جلوگیری از نفوذ آسکارل به محیط زیست و آبهای سطحی محل آلودگی را با خاک یا خاک اره تمیز کرده و خاک اره‎ها و سایر مواد آلوده به PCB می‎بایست در ظروف در بسته در (انبار ویژه) جهت انهدام یا دفع نهائی در محل‎های* مناسب نگهداری گردند.

دستورالعمل پیشگیری از آلودگی روغن‎های معدنی به آسکارل:
1- در نمونه‎گیری و تست‎های روغن آسکارل ابزار وسائل زیر می‎بایست مورد استفاده قرار گیرد:
1-1- دستکش‎های ساقه بلند لاستیکی
2-1- نمونه‎گیری مخصوص Drum Chiefs
3-1- شیشه‎های دهان گشاد 16 اونسی درب‎دار
4-1- عینک دودی یا رنگی محافظ چشم مقاوم در مقابل نفوذ ترشحات مضر.
5-1- کلیه ابزار و وسائل مصرفی بغیر از نمونه‎برداری آسکارل در کارهای دیگر نبایستی مصرف گردند.
2- دستگاه فیلتر روغن آسکارل نبایستی برای فیلتراسیون روغن‎های معدنی دیگر مورد استفاده قرار گیرد.
3- نمونه آسکارل پس از آزمایش می‎بایست به ظرف دربسته برگردانده و پس از علامت‎گذاری در انبار ویژه آسکارل نگهداری شوند.

طراحی ذاتاً ایمن – مفهوم، حیطه عمل و مزایا

Inherently safety design
مفهوم
ماهیت رهیافت ذاتاً‌ ایمن در طراحی کارخانه اجتناب از خطرات نسبت به کنترل آنها توسط تجهیزات مکمل است بنابراین همة ایده‌های توصیف شده ممکن است تحت عنوان مثالهای طراحی ذاتاً‌ ایمن در نظر گرفته شوند.
از زمان بروز انفجار در فلیکسبورو در سال 1974 که در آن 28 نفر کشته شدند، مقالات متعددی درخصوص روشهای پیشگیری از بروز رویدادهای مجدد به چاپ رسید. در یک حالت افراطی به دلیل اینکه فلیکس بورو یک کارخانة تولید نایلون بود طرفداران و حامیان بازگشت به طبیعت پیشنهاد توقف تولید الیاف ساخته دست بشر و کاربرد مواد طبیعی مثل پشم وکتان رابه جای آن مطرح کردند. آنها این حقیقت را که حجم حوادث صنایع الیاف طبیعی از الیاف دست‌ساز و مصنوعی بالاتر است، فراموش کرده بودند اگرچه در حوادث کشاورزی مرگ دسته جمعی اتفاق نمی‌افتد و به تبع توجه افکار عمومی را نسبت به کشته شدن عد‌ه‌ای در یک صنعت شیمیایی کمتر به خود جلب می‌کند. با عنایت به این امر که کشاورزی یک صنعت با میزان حادثة بالاست، حوادث مرگبار بیشتری به ازای هر محصول کتانی یا پشمی نسبت به محصولات مصنوعی در آن وجود دارد.
به صورت مشابه، بوپال جائی که بیش از 2000 نفر به خاطر نشت گاز سمی جان خود را از دست دادند (1984) کارخانة تولید حشره‌کش بود. حشره‌کشها از طریق افزایش مواد غذایی نسبت به آنچه در بوپال از دست رفت زندگیهای بیشتری را نجات می‌دهند.
به هر حال ماجراهای بوپال و فلیکس بورو هزینه های غیرقابل اجتناب نایلون و حشره‌کش‌ها نبوده‌اند و روشهای چندی وجود دارد که می‌توان این کارخانه‌ها را امن‌تر کرد و درسهای زیادی از حوادث اسفبار فوق‌الاشاره گرفته شده است. بیشتر مقالات و گزارش‌ها درخصوص حوادث، نصب تجهیزات حفاظتی بهتر و بیشتر مثل کاشفهای گاز شیرهای جداساز اضطراری، علائم هشدار دهنده، اسکرابر و وسایل تصفیه، تجهیزات حفاظت و اطفاء حریق، سازه‌های قوی‌تر و غیره را پیشنهاد داده‌اند. مشاور ایمنی به عنوان فردی که به هزینه‌ها و پیچیدگی‌ کارخانه می‌افزاید شهرت کسب کرده است. تجهیزاتی که وی به کارخانه اضافه می‌کند بدون شک ضروری هستند اما در عین حال گران و پیچیده هستند.
سایر مقالات پیشنهاد کرده‌اند که توجه بیشتری به سمت چیدمان و موقعیت کارخانه معطوف شود و مقررات بیشتری اعمال شود، یک سیستم اعطای مجوز و پروانه کاری لحاظ شود و مشاوران ایمنی بهتری به کار گرفته شوند و غیره .
همة مقالات و کمیته‌ها به جزتعداد اندکی احتمال یک راه حل بهترارزانتر برای مسأله را به فراموشی سپرده‌اند. اگر نتوان کارخانه‌ها را با استفاده از مواد با خطر کمتر که اگر همة آنها هم نشت کنند، مشکل جدی بروز نکند، طراحی کرد و یا از مواد ایمن‌تر به جای مواد خطرناک‌تر استفاده شود و یا مواد خطرناک را در دما و فشار پایین‌تر به کار گرفت یا عمل رقیق‌سازی را توسط یک حلال ایمن انجام داد، به جای حل بسیاری از مشکلات از آنها اجتناب کرده‌ایم. این تغییرات تحت عناوین بهینه‌سازی، جایگزینی و تعدیل کارخانه‌هایی را ارائه می‌دهند که ذاتاً و ماهیتی ایمن‌ترند درحالی که یک کارخانه سنتی که در آن خطرات تحت کنترل حفظ می‌شوند به صورت غیر ذاتی به ایمنی دست یافته است.
در مقاله‌‌های قدیمی از واژة ماهیتاً ایمن‌تر استفاده می‌شد اما امروزه واژة ذاتاً ایمن‌تر ترجیح داده می‌شود زیرا واژة ماهیتاً‌ ایمن ممکن است توسط مهندسان برق برای توصیف مداری با توان ناکافی برای مشتعل شدن یک مخلوط گازی قابل اشتعال و یا بخار یا گردوغبار موجود در هوا به کار رود.
خاطرنشان می‌شود که گاهی اوقات نمی‌توان اینگونه اظهار داشت که باید وجود سیستمهای زیاد مواد خطرناک در یک کارخانه ممنوع شود. ایجاد فرآیندهای جایگزین و تجهیزات تکمیلی زمانبر است و ممکن است گاهی غیرممکن باشد. زمانی که ارائه لیست طولانی مواد خطرناک غیرقابل اجتناب است، می‌توان از طریق طراحی خوب و عملیات بهینه آنها را تحت کنترل قرار داد. معمولاً در گذشته توجه چندانی به مقدار و میزان مواد در کارخانه نمی‌شد. هر گاه بنابر کاهش مواد خطرناک درون سیستمهای مواد کارخانجات باشد این کار امکان‌پذیر خواهد بود.
به عنوان مثال اگر گوشت شیر محصول خوبی برای خوردن بود یا از پوستش لباس‌های خوبی حاصل می‌آمد، تمام مزرعه داران تقاضا می‌کردند که شیرها را نگهداری کنند و این کار را انجام می دادند. آنها نیاز داشتند تا به جای حصارهای اطراف مزرعه از قفس‌های بزرگ استفاده کنند و از طریق طراحی خوب شانس و احتمال فرار شیرها را خیلی کم کنند. فقط به صورت گاهگاهی همانند فلیکس بورو و بوپال شیرها می‌توانند از قفس‌ها فرار کنند. اما چرا وقتی جایگزین خوبی مثل بره‌ها در اختیار داریم از شیرها نگهداری کنیم؟
یا به عنوان یک مثال کاربردی دیگر، خطرناکترین جزء تجهیزاتی خانه‌ها ما پله‌های آن است. افراد بسیاری به خاطر سقوط از پله‌ها کشته و مجروح شده‌اند روشهای ایجاد ایمنی سنتی یا غیرذاتی کنترل خطر مشتمل بر افزودن نرده‌های حفاظتی،آموزش افراد برای استفاده از نرده‌ها، اطمینان از سٌر نخوردن فرشها و موکتها و دور کردن مواد زائد و وسایل مختلف از راه پله‌ می‌باشد. راه حل ایمنی ذاتی خرید یک خانه یک طبقه است.
اگر این راه حل گران و مقرون به صرفه نباشد می‌توان یک سرویس پله‌ با پاگردهای زیاد نصب کرد به نحوی که سقوط فرد بیش از چند پله نباشد.
بسیاری از تصمیمات راجع به ایمنی ذاتی اجباراً باید در مراحل اولیه طراحی انجام شود. زمانی که خانة ما تکمیل شده است برای گفتن این نکته که پله‌ها نمی‌خواهیم خیلی دیر شده است و یا بعد از کامل شدن نقشه‌ها گفتن این نکته به ثمری در پی نخواهد داشت. تصمیم به نداشتن پله‌ها باید درست در شروع فرآیند طراحی زمانی که ما اولین خواسته‌هایمان را به طراح ارائه می‌دهیم گرفته شود. تصمیم اتخاذ شده ممکن است بر میزان زمین مورد نیاز و موقعیت منزل جدید تأثیر بگذارد.

دفاع عمقی
پیشگیری از حوادث بر دفاع عمقی مبتنی است. اگر یک خط دفاعی دستخوش نقص شود خطوط دفاعی دیگر عمل خواهد کرد. برای ایجاد طراحی ذاتاً ایمن خطوط عمدة دفاع در مقابل نشت مواد قابل اشتعال ذیلاً توصیف شده است. چهار مرحله اول همچنین به پیشگیری از نشت مواد سمی یا خورنده و یا کاهش اثرات آنها کمک می‌کند:

(Avoidance) اجتناب
اجتناب خطر توسط یکی از روشهایی که قبلاً توصیف شد: یعنی کاربرد مواد با خطر کم که نشت آن مسألة حادی ایجاد نکند (بهینه سازی)، استفاده از مواد ایمن‌تر به جای مواد خطرناک (جایگزینی) و یا استفاده از مواد خطرناک به شکل ایمن‌تر (تعدیل)
Containment):محصور کردن
ما باید تجهیزات را به گونه‌ای طراحی کنیم، بسازیم، بکارببریم و نگهداری کنیم که احتمال وقوع نشت به حداقل برسد. بیشتر موادی که ما در صنایع نفت و شیمیایی به کار می‌بریم خودشان قابل اشتعال یا قابل انفجار نیستند اما زمانی که با هوا یا اکسیژن با نسبتهای خاصی مخلوط می‌شوند، چنین خواصی را پیدا می‌کنند. برای پیشگیری از انفجار یا حریق می‌بایست به نوعی جلوی تماس هوا با مواد را گرفت. برای اغلب تجهیزات عمل کننده تحت فشار این کار عملی است. استفاده از نیتروژن به صورت گسترده برای جلوگیری از نفوذ هوا به تجهیزات کم فشار مثل تانکها، استکها و یا سانتریفوژها به کار می‌رود. متأسفانه محصور کردن به صورت نرمال در زمان تعمیر و نگهداری باید شکسته شود که این عمل خود مولد حوادث زیادی است.
(Detection and Warining)کشف و هشدار دادن
ردیابی سریع رخداد هرگونه نشت و اعلام آن به افرادی که در خطرند به گونه‌ای که بتوانند محل را ترک کنند.
(Isolation) جداسازی
استفاده ازشیرهای جداساز اضطراری برای جداکردن محل نشت. استفاده از این شیرها درمکانهایی که تجربه نشان داده است که احتمال وقوع نشت بالا است یا میزان موادی که می‌توانند نشت پیدا کنند زیادند، ضروری است.
(Dispersion)پراکندگی
پراکنده کردن مواد نشت یافته توسط سازه‌های باز و درصورت لزوم توسط بخار یا پرده‌های آبی تشدید می‌شود. محصور سازی ثانویه برای مثال توسط یک ساختمان، گاهی اوقات برای محصور کردن مواد نشت یافته مورد استفاده قرار می‌گیرد. خط مشی محصورسازی ثانویه برای مواد رادیواکتیو بهینه است. اما برای مواد قابل اشتعال به این دلیل که ممکن است غلظت در ساختمان سریعاً از حد پایین قابل اشتعال فراتر رود و باعث ایجاد انفجار شود، مناسب نیست.
حذف منابع شناخته شده اشتعال
حذف منابع شناخته شده اشتعال یکی از خطوط ضعیف دفاعی است و ما هرگز نباید تنها به آن اعتماد کنیم چون انرژی خیلی کمی برای شعله‌ور ساختن یک مخلوط بخار قابل اشتعال و هوا لازم است و این امکان وجود دارد که حتی اگر کوشش کنیم تا همة منابع شناخته شده خطر را حذف کنیم انفجارهایی رخ دهد.
حفاظت افراد و تجهیزات در برابر اثرات حریق و انفجار
همانگونه که در فصل یک بحث شد، روشهای غیرفعال حفاظت نسبت به روشهای فعال بهترند. برای مثال بهتر است به جای اسپری آب توسط عایق‌بندی به جای اسپری آب تجهیزات را در مقابل حریق محافظت کرد. اگر خنک کردن ضروری مورد نیاز باشد جریان جابجایی وزنی از جریان تحت فشار پمپ بهتر است.
تدارک تسهیلات اطفاء حریق
یکی از اشتباهات مرسوم در صنایع غافل شدن از خطوط بیرونی دفاع است. از آنجا که خطوط درونی تسخیر پذیر در نظر گرفته می‌شوند اگر دچار نقص شوند دیگر هیچ خط دفاعی وجود نخواهد داشت. بعضی شرکتها درخصوص نشت گاز قابل اشتعال هیچ نگرانی از خود بروز نمی‌دهند. آنها اعتقاد دارند که همة منابع اشتعال رابه گونه‌ای حذف کرده‌اند که مواد نشت پیدا کرده مشتعل نخواهد شد. اما زمانی که یک منبع پیش‌بینی نشده اشتعال به وجود آید، انفجار رخ خواهد داد. بیشتر شرکتها در مورد لیست بلند بالای مواد خطرناک خود نگران نیستند زیرا فکر می‌کنند این مواد را می‌شناسند و می‌‌دانند چگونه از نشت آنها جلوگیری کنند و می‌دانند بعد از نشت چه کاری انجام دهند. زمانی آنها پی به اشتباه خود می‌برند که حریق یا انفجاری رخ داده است یا افرادی توسط گاز یا بخار سمی

نگاهی بر سیستم های مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست (HSEMS

نویسنده: دکتر ایرج محمدفام
امروزه به دلیل افزایش آگاهی عمومی، قوانین و مقررات تدوین شده ملی و بین المللی، ورود قوانین و تاثیر آنها در تجارت های جهانی و موارد مشابه، رعایت اصول بهداشت، ایمنی و محیط زیست در اجرای پروژه های مختلف اهمیت بسیار زیادی یافته است.
اکنون دیگر ثابت شده است این سه جزء از هم جدا نیست. سازمان های مختلف با ایجاد سیستم های یکپارچه در یک قالب، به ارزیابی مسایل فوق می پردازد.
در حیطه ایمنی سیستم یکپارچه HSE ، کل فرایند از دیدگاه ایمنی بررسی شده است و خطرات موجود در آن مورد آنالیز قرار می گیرد. در این بررسی با تعیین ریسک های معادل، به ارائه راهکارهای کنترلی پرداخته می شود.
در بخش بهداشت، عوامل زیان آور از جمله عوامل شیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی و روانشناسی آنالیز می شود و راههای تماس باآنها، مکانیسم های عمل، زمان های مواجهه مجاز و دیگر موارد مشابه بررسی می شود. درحیطه محیط زیست نیز کلیه اثرات زیست محیطی حاصل از اجرای پروژه ها در مراحل مختلف بر روی عناصر زیست محیطی، بررسی می شود. منظور از عناصر زیست محیطی، عناصر فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی، زیبا شناسی و موارد مشابه است.
سازمان بین المللی استاندارد از زمان تاسیس خود در سال1942، استانداردهای بین المللی متعددی را با همکاری متخصصان و کارشناسان برجسته جهانی و همچنین کارشناسان موسسه های استاندارد کشورهای عضو این سازمان، تدوین و منتشر کرده است. هر کدام از استانداردهای انتشار یافته حیطه خاصی از عملیات و فعالیت ها را پوشش داده و بر روی آن متمرکز می شود. در بیست سال گذشته استانداردهای بین المللی از چنان پذیرشی برخوردار شده اند که بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه استانداردهای ملی و رسمی خود را بسوی پذیرش استانداردهای بین المللی سوق داده اند. با انتشار استانداردهای کیفیت با عنوان ملی استانداردهای سری ISO9000 ، موضوع استانداردهای جهانی وارد مرحله تازه تری شد.
به دنبال پذیرش و افزایش محبوبیت استاندارد اخیر، استانداردهای مشابهی مطرح و مورد استقبال قرار گرفت که از این میان می توان به استانداردهای زیست محیطی و ایمنی و بهداشت شغلی اشاره کرد.
از میان استانداردهای تدوین شده توسط این سازمان، سه مجموعه استاندارد تحت عنوان مدیریت کیفیت، مدیریت زیست محیطی و مدیریت بهداشت و ایمنی شغلی و استانداردهای وابسته به آنها اهمیت خاصی یافته است. به کارگیری اصول و قوانین این استانداردها در سازمان های تولیدی و خدماتی در سرتاسر جهان در حال گسترش مداوم است.
پس از معرفی استانداردهای اخیر و نتایج موفقیت آمیز بکارگیری این رویکرد، بسیاری از سازمان ها به نقش موثر پیاده سازی این نوع استانداردها در افزایش اثربخشی سیستم و نقش مفید آنها در پیشبرد هدف های سازمان پی برده اند. از طرف دیگر در هر استانداردی (ایمنی، بهداشت، کیفیت، محیط زیست، ارگونومی، منابع انسانی و غیره) تنها یکی از ابعاد سازمان مورد توجه قرار گرفته و سیاست ها و هدف هایی که تعریف می شود در راستای آن جنبه از فعالیت های سازمان است. بر همین اساس امروزه نه تنها هیچ شکی در نقش استانداردها در هدایت و هماهنگ کردن فعالیت های سازمان وجود ندارد بلکه این امر نیز به اثبات رسیده است که تعداد سیستم ها می تواند باعث پیچیدگی و سردرگمی سازمان، به هدر رفتن منابع، دوباره کاری ها، ایجادتضاد بین سیاست ها و اهداف تعریف شده شود. در همین راستا ادغام سیستم های مختلف در سازمان امری ضروری به نظر می رسد.
یکی از مهم ترین علل ادغام سیستم های مدیریتی یاد شده تشابه بین آنهاست. تشابه بین سیستم های مدیریت کیفیت، ایمنی و بهداشت، زیست محیطی و فایده ادغام این سیستم ها در بالاترین سطوح بین المللی شناخته شده و مورد تائید قرار گرفته است، به طوری که در مقدمه استاندارد ISO 14001 نسخه1996 بیان شده است که این استاندارد بین المللی در اصول کلی سیستم مدیریت با سری استانداردهای ISO 9000 برای سیستم های کیفیت مشترک می باشد. سازمان ها ممکن است استفاده از سیستم مدیریت موجود خود را که با سری ISO 9000 سازگار است به عنوان مبنایی برای سیستم مدیریت زیست محیطی خود انتخاب کنند.
این موضوع در مقدمه استاندارد ISO 9001،2000 نیز با عنوان سازگاری با سایر سیستم های مدیریت مورد اشاره قرار گرفته و بیان شده است که این استاندارد بین المللی در راستای استاندارد ISO 14001 نسخه1996 می باشد تا سازگاری دو استاندارد را به منظور بهره مندی کاربران این استانداردها ارتقا بخشد.
با و جود تشابه فراوان موجود بین این سیستم ها، به نظر می رسد که ادغام نیازمندی های سیستم ایمنی و بهداشت با سیستم مدیریت محیط زیست و سیستم های دیگر بدون پیچیدگی بوده و به راحتی امکان پذیر باشد. ولی این امر در عمل به سادگی میسر نیست. زیرا بایستی ابتدا برای هر سازمان فایده ها، مشکل ها و مسایل حاشیه ای برای ادغام سیستم ها در نظر گرفته شود. علاوه بر این، در نظر داشتن وجوه اشتراک و تفاوت های بین سیستم های مورد نظر ، برای ادغام نیز ضروری است. با این حال اگر نیازمندی های سیستم های مدیریتی مورد نظر به درستی در سازمان طرح ریزی و اجرا شده باشد و کارکنان سازمان نیز آگاهی و تعهد لازم را در ارتباط با نیازمندی های سیستم مربوط داشته باشند، ادغام سیستم های مدیریتی به راحتی و بدون ایجاد اختلال در روند جاری فعالیت های سازمان امکان پذیر خواهد بود.

مهم ترین فواید ادغام سیستم های مدیریتی عبارتند از :
1- اختصاص صحیح و منطقی منابع
- جلوگیری از اختصاص دوباره یا چند باره منابع داخلی سازمان برای مدیریت سیستم های مختلف
- جلوگیری از هزینه های اضافی و دوباره کاری های اجتناب ناپذیر در مستقر کردن سیستم های جداگانه
2- ایجاد تصویر بهتری از سازمان
یک سیستم مدیریت ادغام شده که توسط گروه ثالث مورد تایید قرار گرفته است می تواند شاخص مناسبی برای نشان دادن تعهد سازمان به جامعه باشد. تصویری که چنین سازمانی در جامعه ایجاد می کند مجموعه ای است که به موازات فعالیت های تجاری خود، مسایل دیگر نظیر موارد زیست محیطی، ایمنی و بهداشتی را همزمان رعایت می کند.
3- بهبود عملکرد سازمان
سیستم های مدیریت ادغام یافته با در نظر گرفتن مسایل ایمنی، بهداشت و محیط زیست می تواند منجر به کاهش و یا حذف حوادث، بیماری ها، آلودگی های زیست محیطی و موارد مشابه شود که مسایل یاد شده در نهایت منجربه بهبود عملکرد سازمان خواهد شد.
4- بهبود رضایت مشتری
- ادغام این سیستم ها منجر به عملکرد بهتر کیفی، زیست محیطی و ایمنی شده که به نوبه خود به
رضایت بیشتر مشتریان خواهد انجامید.
- در صورتی که سازمانی بتواند سیستم های ادغام یافته ای را برای کارهای پروژه ای پیشنهاد کند این امر باعث کاهش هزینه های پروژه، هم برای مشتری و هم برای عرضه کننده خواهد شد.
5- کاهش پیچیدگی و سردرگمی
- کاهش حجم مستندات سیستم های مدیریتی
- افزایش سهولت در اجرا، نگهداری و بهبود یک سیستم واحد
- افزایش راحتی کارکنان از نظر ارجاع به روش های اجرایی واحد و ادغام یافته.
با وجود فواید فوق، ادغام سیستم های مدیریت مختلف، با دشواری ها و موانع متعددی نیز همراه است که تعدادی از مهم ترین آنها عبارتند از:
1- میزان اعتباری که استاندارد های مرتبط از نظر ثبت و اجرا دارند
2- نیازمندی های ویژه مشتریان.
- در بعضی از بخش های صنعتی ممکن است قسمتی از نیازمند های سیستم ایمنی، بهداشت و محیط زیست سازمان، توسط مشتری یا قانون گذار تعیین شده باشد که این موضوع می تواند ادغام سیستم ها را با دشواری همراه سازد.
- ممکن است نیازمندی های مشتریان از بخشی به بخش دیگر متفاوت باشد.
3- تمایل شخصی
در درون سازمان ها ممکن است تمایل خاصی از طرف متخصصین سیستم های مختلف برای حفظ سیستم های جداگانه و مقاومت در برابر ادغام سیستم ها وجود داشته باشد.
یکی از معمول ترین سیستم های مدیریتی ادغام یافته سیستم مدیریت HSE است که خاستگاه آن بخش های انرژی شامل پالایشگاه های نفت، گاز، پتروشیمی ها و صنایع مرتبط است. در این سیستم مدیریتی، سعی می شود که سه سیستم مدیریتی بهداشت، ایمنی و محیط زیست درهم ادغام شده و به صورت یکپارچه، راهبری و کنترل شود.
از آنجایی که در حال حاضر هیچ گونه استاندارد جهانی در مورد سیستم یکپارچه HSE وجود ندارد، بنابراین سازمان های مختلف با توجه به سلیقه ها، محدودیت ها، ماهیت عملیاتی، نقاط قوت و موارد مشابه خود از قالب و ساختارهای متفاوتی برای سیستم های یکپارچه HSE خود استفاده می کنند که درادامه یک نمونه جامع از سیستم های مدیریتی یکپارچه HSE مورد بحث قرار می گیرد.
بدیهی است اجرای یک سیستم HSE می تواند با توجه به ماهیت و گستردگی سازمان، منابع مالی و انسانی در دسترس، نوع استانداردهای بهداشتی، ایمنی و محیط زیستی و موارد مشابه مورد استفاده و در طی مراحل مختلف عملی شود. ناگفته پیداست که اجرای برنامه های HSE یک کار تیمی و متشکل از تخصص های مختلف عملی است.
تعداد افراد یک تیم عملیاتی می تواند در ارتباط با گستره پروژه متفاوت باشد هر چند که در صورت افزایش اعضای اصلی تیم از یک حد مشخص، این عمل ممکن است به آشفتگی عملیات بیانجامد.
برگرفته از: مجله بهداشت حرفه ای و پزشکی، شماره34

بهداشت حرفه ای (تاریخچه، تعاریف، اصول و دامنه

بهرام صنعی، دکتر علی اصغر فرشاد
دانشگاه علوم پزشکی تهران

اهداف درس پس از یادگیری این مطالب، فراگیرنده قادر خواهد :
Ø علل بوجود آمدن علم بهداشت حرفه ای و اهمیت آن را درک کند
Ø مشاغل و صنایعی که شروع کننده و اجرا کننده علم بهداشت حرفه ای بودند را بشناسد
Ø افرادی را که در تاریخ شروع کننده و طراح این علم بوده اند رابشناسد
Ø زمان و جایگاه علم بهداشت حرفه ای در ایران را بداند
Ø تعاریف بهداشت حرفه ای از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت و سازمان بین المللی کار را درک کند
Ø اصول بهداشت حرفه ای را بداند
Ø اهداف بهداشت حرفه ای و راه های دستیابی به آن را بداند
Ø سیاست های بهداشتی مرتبط با بهداشت حرفه ای را در ایران بداند
Ø شرایط بهداشت حرفه ای و توسعه پایدار را درک کند.

واژه های کلیدی
بهداشت حرفه ای، بیماری های شغلی، شغل، محیط کار، عوامل زیان آور
بیان مسئله
الف : تاریخچه بهداشت حرفه ای در جهان
بشر از زمانی که خود را شناخته، در پی تلاش و فعالیت بوده و طبیعتا در مسیر زمان تحولاتی را پشت سر گذاشته است. اختراع ابزار های مختلف و به تبع آن تکمیل این ابزار ها یکی از مهمترین عوامل تحول در شیوه زندگی انسان است. زمانی ابزار سنگی مورد استفاده قرار می گرفت و بعدها با پیدایش آهن و سایر فلزات ابزار فلزی جایگزین آن شد و تا موقعی که آن ابزار جز با نیروی عضلانی انسان حرکت نمی کرد، ابزار دستی اساسی ترین عنصر تولید بوده است. لیکن با ابداع کشاورزی و دامداری، آغاز شهرنشینی و گسترش شهر ها، اختراع ماشین آلات و تجلی عصر ماشین، انقلابی بس عظیم در گسترش فعالیت های انسانی پدیدار شد. در دوره هائی که زندگی بشر از شکار و صید و یا کشاورزی تامین می شد به لحاظ سادگی ابزار، عوارض وابسته به شغل (بهداشت محیط کار) ناچیز بوده است و در اکثر موارد از چند خراش یا زخم ساده تا حداکثر، شکستگی اعضاء تجاوز نمی کرده است ولی به تدریج که صنعت پیشرفت کرد ونیروی محرکه مکانیکی و الکتریکی بوجود آمد خطرات نیز به همان نسبت افزایش یافت.

برای اولین بار سقراط و ابوعلی سینا در آثار خود از درد های شکمی قولنج مانندی در بین کارگران نقاش نام برده اند که مسلما با سرب موجود در رنگ های مصرفی و خواص سمّی آن ارتباط داشته است. جالینوس (Galen) از بیماری های معدن چیان و دباغان نامبرده است.

قرن شانزدهم
اگری کولا (Agricola) و پاراسلوس (Paracelsus) در باره بیماری های شغلی کارگران ذوب آهن، فلزات و بیماری های معدن چیان و مسمومیت جیوه آثاری به جای گذارده اند. کتاب آگریکولا در سال 1556 یکسال بعد از مرگ او و کتاب پاراسلوس در سال 1567 منتشر شد.

قرن هفدهم
برناردو رامازینی : معروف ترین جمله را در رابطه با بهداشت حرفه ای عصر خود بیان کرد :
در موقع حضور بر بالین بیمار می پرسید سن شما چقدر است ؟ چند روز است بیمارید ؟ اشتهای شما چگونه است، و . . . من می خواهم به گفته سقراط این عبارت را اضافه کنم " شغل شما چیست ؟"
ـ کتاب بیماری های شغلی Demordis Artificum Diatriba
ـ رامازینی در کتاب خود از بیماری های کوزه گرها، شیشه گرها، نقاش ها، شیمیست ها، حلبی ساز ها و دباغان و مشاغل گوناگون دیگر نام برده است. وی لزوم استراحت را در فواصل کار توصیه می نماید. با مطالعه آثار این دانشمند بزرگ به کسانی که او را پدر طب شغلی نامیده اند کاملا حق می دهیم.

قرن هیجدهم
در انگلستان توماس پرسیوال پت (Thomas Percival Pott) که نام اوبه علت پت (سل ستون مهره ها) مشهور است متوجه شد که اطفالی که جهت پاک کردن دودکش بخاری ها وارد آن می شوند به سرطان پوست بیضه مبتلا می شوند.
دکتر تاکرا (Charles Turnur Thackrah) پزشک و دانشمند انگلیسی ازمسمومیت سرب نزد نقاشان منازل نام برده است. در قرن هیجدهم در سویس تیسوت به بیماری سنگتراشان اشاره نمود.
قرن نوزدهم و بیستم
در انگلستان توماس الیور در کتاب خود که در سال 1908 منتشر کردبه بیماری های شغلی اشاره نموده است. دکتر توماس لگ Thomas moris legge در کتاب خود به نام جذب و مسمومیت سرب که به کمک دکتر گادبای در سال 1912 منتشر کرد به مضرات این فلز اشاره می نماید و متعاقب اودر آمریکا مسمومیت فسفر نظر اندریو را جلب می کند.
در زمان جنگ جهانی دوم مسئولین کارخانه ها به این نکته پی بردندکه در نظر گرفتن شرایط صحیح کار و داشتن کارگران سالم از لحاظ بدنی و روانی امر افزایش تولید میسر نمی باشد. پس از جنگ این احتیاج به وسیله جامعه غیر نظامی نیز احساس شد و صاحبان کارخانه ها جهت تامین وضع بهداشت و سلامت کارکنان خود اقدام به تاسیس سرویس های طبی درمحیط کارخانه و کارگاه ها نمودند.
ب ـ تاریخچه بهداشت حرفه ای در ایران
در مرداد سال 1325 وزارت کار و اموراجتماعی تشکیل و قانون موقت کار را تدوین نمود و در سال 1337 قانون مزبور با اصلاحات و تغییراتی به صورت قانون به تصویب رسید و اجرای وظایف مربوط به بهداشت و ایمنی مندرج در قانون کار وقت به عهده اداره کل بازرسی کار قرار گرفت. در وزارت کار و امور اجتماعی وقت ادارات زیر جهت حفظ سلامت وبهداشت کارگران ایجاد گردید.
اداره کل بازرسی کار
این اداره کل دارای چند اداره به شرح زیر بوده است :
ـ اداره بهداشت کار : این اداره مسئول همکاری و نظارت در تهیه وتدوین استاندارد ها و آئین نامه های لازم جهت پیشگیری از بیماری های حرفه ای و بهبود محیط و شرایط کار بوده است. همچنین تهیه وتنظیم برنامه های بازرسی بهداشتی از کارگاه ها و تعیین خط مشی بازرسان بهداشت حرفه ای در نقاط مختلف و کنترل اجرای آن را به عهده داشته است.
ـ اداره میزان های کار : این اداره مسئول تهیه آئین نامه های حفاظتی برای کارگاه های مشمول قانون کار وقت مطالعه و تحقیق در زمینه استاندارد های حفاظتی موجود در کشور، بررسی برنامه و نقشه های کارگاه های جدیدالتاسیس و یا در حال گسترش بوده است.
ـ اداره نظارت و هماهنگی کار : این اداره مسئول بررسی، تجزیه وتحلیل پیشنهادهای واحدهای استانی و شهرستانی هماهنگ کننده در امرروش های بازرسی کار، تنظیم کننده برنامه های کوتاه مدت آموزشی بازرسان کار و همکاری با اداره میزان های کار در تهیه و تدوین آئین نامه های حفاظتی بوده است.
آشنایی با اداره کل بهداشت حرفه ای وزارت بهداشت و نحوه تشکیل و فعالیت آن
سابقه و تشکیلات
در سال 1346 در حوزه معاونت فنی وزارت بهداشت وقت، اداره بهداشت محیط کار در تشکیلات اداره کل بهداشت محیط پیش بینی گردید وسپس در سال های 1347، 1348 و 1349، اداره طب صنعتی در اداره کل خدمات بهداشتی حوزه معاونت فنی وزارت بهداری وقت تاسیس گردید. سپس در سالهای 1350، 1351 و 1352 تا اوایل 1353، اداره بهداشت محیط کار به بهداشت محیط کار و هوا تغییر نام داد و اداره طب صنعتی همچنان به وظایف خود ادامه می داد. در اواخر دهه 1350 در حوزه معاونت امور بهداشتی و جمعیت و تنظیم خانواده وزارت بهداری وقت اداره بهداشت حرفه ای در دفتر خدمات بهداشتی ویژه که بعدا به اداره کل خدمات بهداشتی ویژه تغییر نام داد. تشکیل گردید.
تا قبل از سال 1362 وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت وقت مشترکا بر نیروی کار و محیط کار نظارت و مراقبت داشتند. به منظور جلوگیری از دو باره کاری و ارتقاء کیفیت ارائه خدمات برای حفظ و بالا بردن سلامت شاغلین، طی مصوبه مورخ 3/10/62 در هیئت دولت. مسائل بهداشتی محیط کار و کارگر، از وظایف وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی شناخته شد و جهت انجام این وظیفه خطیر، اداره کل بهداشت حرفه ای تشکیل و مسئولیت حفظ و ارتقاء سلامت نیرو های شاغل کشور در حرف گوناگون جامعه را عهده دار گردید و با توجه به تصویب قانون جدید کار توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی ایران درسال 1369 0 به حکم ماده 85 قانون کار، وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی عهده دار بهداشت و درمان کارگران و وزارت کار و اموراجتماعی مسئول ایمنی کارگران گردید.
3 ـ سیاست های کلی بهداشت حرفه ای در ایران
ـ تحقق اهداف عالی اصول 29 و 43 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
ـ توزیع عادلانه امکانات بهداشتی ـ درمانی کشور که از عوامل مهم توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است
ـ ارتقاء سطح سلامت کارگران
ـ گسترش فرهنگ خدمات بهداشتی
ـ جلب مشارکت کارفرما جهت تامین حفظ و ارتقاء سلامت کارگران
ـ آموزش هر چه بیشتر کارگران
ـ تحقق اهداف عالی سازمان جهانی بهداشت، جهت تامین سلامت برای همه، حتی الامکان در نزدیکترین محل کار با زندگی
ج ـ اصول بهداشت حرفه ای
1 ـ شناسائی
اولین قدم در عملیات اجرائی بهداشت حرفه ای شناسایی است و ازمراحل مختلفی تشکیل می گردد. بازدید اولیه، تشخیص فرآیند، تعیین منابع خطر و مزاحم، تخمین شدت خطر و افراد در معرض 000 با انجام این مرحله، طی یک بازدید مقدماتی، خصوصیات کلی کار، محیط کارشناسائی می شود. مواد اولیه، مواد بینابینی، و تولید نهائی شناسائی و بر حسب کار، مواد و تجهیزات بکار گرفته شده، منابع احتمالی خطر تعیین و متعاقبا با در نظر گرفتن شدت خطر، افراد درمعرض، نوع کار (Work Load) اولویت بندی شده و مقدمات اجرائی مرحله بعدی، که اندازه گیری است فراهم می شود.
2 ـ اندازه گیری
به منظور نشان دادن میزان و شدت خطر، محل های آلوده، تعیین افراد در معرض و بالاخره تعیین کارآئی اقدامات کنترلی به کار گرفته شده و موجود در محیط کار اندازه گیری صورت می گیرد.
اولین اقدام پس از مرحله شناسائی، تعیین حدود نسبی عامل زیان آور است. بدین منظور ممکن است کارشناس بهداشت حرفه ای با استفاده ازتجربیات خود عمل نماید. (در شرایطی که به فاصله یک متری، مکالمه عادی، بدلیل سر و صدا امکان پذیر نباشد، میزان صدا بالاتر از حداستاندارد تخمین زده می شود) 0 و یا با استفاده از وسائل ساده ای مانند Detector tube نوع آلودگی های شیمیائی و حدود نسبی آن هاتعیین می گردد، اقدام بعدی، تعیین و فراهم کردن ابزار و روش عملی تعیین میزان آلودگی می باشد.
اندازه گیری معمولا به دو صورت محیطی و بیولوژیک صورت می گیرد که هر یک به نوبه خود به اشکال مختلف به مورد اجرا در می اید.
3 ـ تفسیر نتایج و تعیین خطر (ارزشیابی)
اعداد حاصل از اندازه گیری های محیطی و بیولوژیک به تنهائی وبه صورت مجرد معنی و مفهومی ندارند و باید که آن ها را با میزان ها، مورد تفسیر و تجزیه و تحلیل قرار داد. بر همین اساس استاندارد های بهداشت حرفه ای مطرح می گردد.
وجود هر عامل به اصطلاح زیان آور در هر اندازه و مقدار برای سلامت افراد در معرض، خطرناک و زیان آور نخواهد بود مگر آنکه میزان آن از حد تعیین شده استاندارد (Threshold Limit Valum) بیشتر باشد وآن مقداری است که اکثر افراد معمولی می توانند به مدت 8 ساعت در روزو 40 ساعت در هفته برای سال ها بدون نگرانی در معرض آن قرار گیرند.
اگر چه در مواردی نوع کار (سختی کار) و قابلیت های جسمی افراد می تواند زمینه ساز بیماری ها در شرایطی که حتی عامل زیان آور درحدی کمتر از استاندارد است نیز باشد.
4 ـ اقدامات کنترلی
پس از مقایسه و تطبیق میزان عامل زیان آور با استاندارد های مربوطه و با در نظر گرفتن شرایط کار، قابلیت های جسمی و فیزیولوژیک افراد، اقدامات کنترلی به مورد اجرا در می اید.
معمولا اقدامات کنترلی شامل موارد زیر است :
الف) جایگزینی (حذف منابعی که ایجاد خطر می نمایند و جایگزینی منابع کم خطر به نوعی که به فرآیند کار لطمه ای وارد نیاورد)
ب) محصور کردن (قرار دادن منابع خطرساز در محدوده های بسته ای که تعداد افراد در معرض را به حداقل ممکن رسانده و یا حذف نماید)
ج) ترمیم و بهبود (که از طریق اجرای یک سری فعالیت های جانبی درمنابع تولید آلودگی، میزان آن ها کاهش می یابد)
د) ایجاد فاصله و موانع
ه) تهویه
و) وسائل حفاظت فردی
د ـ بهداشت حرفه ای به تعریف سازمان بین المللی کار ILO سازمان جهانی بهداشتWHO
· ارتقاء و حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی و اجتماعی شاغلین در کلیه مشاغل.
· مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کاراست.
· مراقبت از شاغلینی که عوامل زیان آور سلامت آنان را در محیط کارتهدید می کند.
ح ـ اهداف بهداشت حرفه ای
· تامین و ارتقاء بهداشت و سلامت جسمی، روانی و اجتماعی شاغلین
· پیشگیری از بیماری ها و حوادث ناشی از کار
· تطابق شرایط کار با انسان به منظور کاهش اثرات و ابزار کار بر سلامت انسان
وـ راه های دستیابی به اهداف بهداشت حرفه ای
· کارگر قبل از استخدام معاینه شده تا متناسب با توانائی ها و وضعیت جسمی و سلامتی او به کار گمارده شود.
· شرایط کار و آزار های ناشی از آن بررسی و در صورت مخاطره آمیز بودن رفع یا کنترل گردد.
· تطبیق کار با کارگر و بالعکس به نحوی رعایت شود که از خستگی زودرس و حوادث جلوگیری شود.
· نظارت بر سرویس های بهداشتی در محیط کار مستمرا صورت گیرد
· علل غیبت از کار بررسی و با رعایت اصول بهداشتی از تکرار آن جلوگیری شود.
· استفاده صحیح از وسایل حفاظت فردی به شاغلین آموزش داده شود.
· معاینات دوره ای (سالی یکبار) برای تعیین وضعیت سلامتی شاغلین انجام شود.
ط ـ نقش بهداشت حرفه ای در توسعه پایدار
بنابر اعلامیه کنفرانس عالی ریو توسعه پایدار به عنوان یک استراتژی برای برآورد نیازهای جمعیت موجود دنیا بدون داشتن آثارسوئی روی سلامت انسان و محیط زیست و بدون به مخاطره انداختن منابع پایه جهانی و بنابراین بدون به خطر انداختن قابلیت های تولید درآینده در نظر گرفته می شود. براساس این اعلامیه، انسان ها نقش محوری در ارتباط با توسعه پایدار بر عهده داشته و مستحق برخورداری از یک زندگی بارور و سالم هماهنگ با طبیعت می باشند.
در مبحث بهداشت حرفه ای تغییر عبارات فوق در واقع ایفای نیازهای مادی با کار و دیگر فرآیند های تولیدی بدون ایجاد خطر برای سلامتی انسان، اکوسیستم، منابع پایه، بهداشت جامعه، در کوتاه مدت یا بلند مدت خواهد بود. بهداشت حرفه ای به عنوان عنصری اساسی یک بعدبهداشتی و اجتماعی از اصل توسعه پایدار را تشکیل می دهد و مسلماعملکرد های بهداشت حرفه ای مجموعه ای از فعالیت های کلیدی است که رسیدن به توسعه پایدار را تسهیل می کند.

نقش محوری بهداشت حرفه ای در توسعه پایدار
1) پیشگیری از حوادث، آسیب ها و بیمارهای شغلی و حفاظت کارگران درمقابل فشار های بیش از حد جسمی و روانی بر استفاده بهینه ازمنابع محدود موجود و به حداقل رساندن کاهش غیرضروری منابع مادی و انسانی دلالت دارد.
2) هدف از محیط کار ایمن و سالم، بکارگیری ایمن ترین تکنولوژی همراه با مصرف انرژی کم، ایجاد آلودگی کمتر و تولید مواد زائدکم می باشد و در اغلب کشورها قوانین مربوط به بهداشت حرفه ای براستفاده از بهترین تکنولوژی که دسترسی به آن نیز ممکن باشد، تاکید دارد.
3) بکارگیری اصول بهداشت حرفه ای موجب افزایش کیفیت محصولات، بهره وری و فرآیند مدیریت گردیده و بنابراین در ممانعت از افت غیرضروری انرژی و مواد و همچنین پیشگیری از اثرات ناخواسته بر روی محیط زیست نقش موثری خواهد داشت.
4) اغلب مخاطرات محیط از محیط های کاری همچون صنعت، کشاورزی، حمل و نقل و خدمات، ناشی می شوند. کارشناسان و دیگر افراد مسئول درامر بهداشت حرفه ای به خوبی از فرآیند ها و عواملی که ممکن است برای محیط زیست مخاطره آمیز باشد، آگاهی دارند و اغلب این اطلاعات در مراحل اولیه بروز مشکل در اختیار آن ها قرار می گیرد و بنابراین قادرند پیشگیری های اولیه را انجام دهند در غیر این صورت عناصر مخاطره آمیز در محیط پراکنده خواهند شد.
در مورد حفاظت محیط زیست وقتی که مشکلات ناشی از سیستم های تولیدی مطرح می شود. انتظار می رود که عملکرد بهداشت حرفه ای از نظرکارائی و صرف هزینه مورد تائید قرار گیرد. بهمین منظور در برخی کشور های صنعتی فعالیت هائی را برای برقراری ارتباط نزدیکتر بین بهداشت حرفه ای و بهداشت محیط زیست آغاز نموده اند.
5) هدف از خدمات بهداشت حرفه ای تامین سلامت و استفاده بهینه از توان کاری و رفاه کارگران می باشد. وجود نیروی کار سالم، بارور وبا انگیزه عامل کلیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود. بعلاوه بهره وری و کیفیت بالای کار می تواند تولید سالم مواد و کالا ها و همچنین اقدام عملی دستیابی به اصول توسعه پایدار را تضمین نماید.
6) اکثر مخاطرات زیست محیطی ابتدا در محیط های کاری و یا جمعیت های کارگری مورد شناسائی قرار می گیرند. بنابراین بهداشت حرفه ای در همان نقطه شروع یک سیستم، اعلام خطر برای تعیین مخاطرات زیست محیطی را فراهم می کند که می توان براساس آن مدل های موثری برای فعالیت های پیشگیری ارائه نمود.
7) بیش از 50% افراد بزرگسال در محیط کار در معرض عوامل زیان آورشیمیایی، فیزیکی، بیولوژیکی، ارگونومیکی یا استرس های روانی و فشار کاری بیش از حد قرار می گیرند. در این مورد برای دستیابی به یک زندگی سالم و بارور می توان از بهداشت حرفه ای به عنوان ابزاری مناسب بهره گرفت.
8) وضعیت کلی محیط زیست و اکوسیستم به طور مستقیم و غیر مستقیم برروی بهداشت کارگران در مشاغل مختلف کشاورزی، معدن و ماهیگیری وتولید تاثیر می گذارد. بنابراین یک ارتباط دو جانبه بین ایمنی و بهداشت حرفه ای از یک طرف و توسعه پایدار توام با محیط سالم ازطرف دیگر وجود دارد.
9) با توجه به اهمیت رفاه افراد و برای توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع و کشورها، خط مشی وجود دارد که دستیابی هر فرد را به کار امکان پذیر ساخته و آن ها را قادر می سازد که هزینه زندگی خود و خانواده شان را تامین نمایند. بالا بودن آمار شاغلین، یک عاملی کلیدی در توسعه پایدار و ایمن کشورها محسوب می شود، درحالی که افزایش نرخ بیکاری و تبعات منفی آن عاملی تهدید کننده برای این توسعه به شمار می رود.
10) اختصاصا در کشورهای در حال توسعه بهداشت و رفاه خانواده در گروسلامتی و بهره وری نیروی کار آن خواهد بود. بنابراین وضعیت زندگی اعضای آن متاثر از اقدامات بهداشت حرفه ای خواهد بود درغیر این صورت با توجه به پائین بودن سطح بهداشت و کاهش توان کاری، بحران شدیدی در خانواده بوجود آورده و به طور غیر مستقیم بهداشت، رفاه و اقتصاد جوامع را تحت تاثیر قرار می دهند.
پیشنهادها
با توجه به اهمیت بهداشت حرفه ای، لازم است اساتید محترم دروس بهداشت حرفه ای در حین تدریس مباحث به اهمیت این علم، تاریخچه آن درجهان و ایران و تعاریف آن از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی و سازمان بین المللی کار تاکید بیشتری بنمایند و در ضمن متخصصین این رشته نیزنیاز به تبادل اطلاعات علمی و اجرایی بیشتر داشته و در شرایطی که توسعه در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به سرعت در حال وقوع می باشد. ارتباط میان توسعه پایدار با سلامت نیروی کار درجامعه امری است که کمتر به آن توجه شده است. عنایت به این مبحث وروشن شدن اذهان عمومی و مسئولین مسلما در تامین شرایط بهداشتی محیط کار، سلامت شاغلین و در نهایت شکوفائی اقتصادی تاثیر انکار ناپذیری دارد.
خلاصه
بهداشت حرفه ای عبارت است از :
ـ ارتقاء حفظ بالاترین درجه از سلامت جسمی، روحی، اجتماعی شاغلین درکلیه مشاغل
ـ مراقبت از شاغلینی که سلامت آنان در معرض خطرات ناشی از شرایط کاراست
ـ مراقبت از شاغلینی که عوامل زیان آور، سلامت آنان را در محیط کارتهدید می کند
هدف از خدمات بهداشت حرفه ای
تامین ایمنی، بهداشت محیط کار، پیشگیری از بیماری های ناشی از کار، پیشگیری از معلولیت ها، استفاده بهینه از توان نیروی کار و تامین رفاه شاغلین است وجود نیروی کار سالم، بارور و با انگیزه عامل کلیدی برای توسعه اقتصادی و اجتماعی محسوب می شود بعلاوه بهره وری و کیفیت کار و تولیدسالم که ضامن توسعه پایدار است را نیز به همراه دارد.
منابع
1 ـ مستندات و مدارک موجود در دفتر سلامت محیط کار وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سال 1381
2 ) GLOBAL STRATEGY ON OCCUPATIONAL HEALTH FOR ALLF, WHO, 1995

قانون مدیریت پسماندها

ماده 1- جهت تحقق اصل پنجاهم (50) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به منظور حفظ محیط زیست کشور از آثار زیانبار پسماندها و مدیریت بهینه آنها، کلیه وزارتخانه و سازمانها و موسسات و نهادهای دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی که شمول قانون برآنها مستلزم ذکر نام می باشد و کلیه شرکتها و موسسات و اشخاص حقیقی و حقوقی ، موظفند مقررات و سیاستهای مقرر در این قانون را رعایت نمایند.
ماده 2- عبارات و اصطلاحاتی که در این قانون به کار رفته است،‌دارای معانی زیر می باشد:‌

الف- سازمان : سازمان حفاظت محیط زیست
ب – پسماند: به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته می شود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل از فعالیت انسان بوده و از نظر تولید کننده‌،‌ زائد تلقی می شود. پسماندها به پنج گروه تقسیم می شوند:
1- پسماندهای عادی : به کلیه پسماندهایی گفته می شود که به صورت معمول از فعالیتهای روزمره انسانها در شهرها، روستاها و خارج از آنها تولید می شود، از قبیل زباله های خانگی و نخاله های ساختمانی .
2- پسماندهای پزشکی (بیمارستانی) : به کلیه پیشماندهای عفونی و زیان آور ناشی از بیمارستانها ، مراکز بهداشتی ، درمانی ، آزمایشگاههای تشخیص طبی و سایر مراکز مشابه گفته می شود. سایر پسماندهای خطرناک بیمارستانی از شمول این تعریف خارج است.
3- پسماندهای ویژه :‌ به کلیه پسماندهایی گفته می شود که به دلیل بالا بودن حداقل، یکی از خواص خطرناک ، از قبیل سمیت، بیماری زایی ، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد و آن دسته از پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی ، صنعتی ، کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند، جز پسماندهای ویژه محسوب می شوند.
4- پسماندهای کشاورزی :‌ به پسماندهای ناشی از فعالیتهای تولیدی در بخش کشاورزی گفته می شود از قبیل فضولات،‌لاشه حیوانات (دام، طیور و آبزیان) محصولات کشاورزی فاسد یا غیرقابل مصرف.
5- پسماندهای صنعتی :‌ به کلیه پسماندهای ناشی از فعالیتهای صنعتی و معدنی و پسماندهای پالایشگاهی صنایع گاز،‌نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته می شود از قبیل براده ها ، سرریزها و لجن های صنعتی .
ج – مدیریت اجرایی پسماند:‌شخصیت حقیقی یا حقوقی است که مسئول برنامه ریزی، ساماندهی، مراقبت و عملیات اجرایی مربوط به تولید، جمع آوری، ذخیره سازی ، جداسازی‌، حمل و نقل ، بازیافت، پردازش و دفع پسماندها و همچنین آموزش و اطلاع رسانی در این زمینه می باشد.
1- دفع: کلیه روشهای از بین بردن یا کاهش خطرات ناشی از پسماندها، از قبیل بازیافت، دفن بهداشتی ، زباله سوزی
2- پردازش:‌ کلیه فراینده های مکانیکی ، شیمیایی ، بیولوژیکی که منجر به تسهیل در عملیات دفع گردد.
د- منظور از آلودگی ، همان تعریف مقرر در ماده (9) قانو حفاظت و بهسازی محیط زیست – مصوب 28/3/1353- است.
تبصره 1- پسماندهای پزشکی و نیز بخشی از پسماندهای عادی ، صنعتی و کشاورزی که نیاز به مدیریت خاص دارند، جز پسماندهای ویژه محسوب می شوند.
تبصره 2- فهرست پسماندهای ویژه از طرف سازمان ، با همکاری دستگاههای ذیربط تعیین و به تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست ، خواهد رسید.
تبصره 3- پسماندهای ویژه پرتوزا، تابع قوانین و مقررات مربوط به خود می باشند.
تبصره 4- لجن های حاصل از تصفیه فاضلاب های شهری و تخلیه چاههای جذبی فاضلاب خانگی در صورتی که خشک یا کم رطوبت باشند، در دسته پسماندهای عادی قرار خواهند گرفت.
ماده 3- موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران موظف است با همکاری وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی و سایر دستگاهها حسب مورد، استاندارد کیفیت و بهداشت محصولات و مواد بازیافتی و استفاده های مجاز آنها را تهیه نماید.
ماده 4- دستگاههای اجرایی ذیربط موظفند جهت بازیافت و دفع پسماندها ، تدابیر لازم را به ترتیبی که در آیین نامه های اجرایی این قانون مشخص خواهد شد، اتخاذ نمایند. آیین نامه اجرایی مذکور می بایستی در برگیرنده موارد زیر نیز باشد:
1- مقررات تنظیم شده موجب گردد تا تولید و مصرف ، پسماند کمتری ایجاد نماید.
2- تسهیلات لازم برای تولید و مصرف کالاهایی که بازیافت آنها سهل تر است ،‌فراهم شود و تولید و واردات محصولاتی که دفع یا بازیافت پسماند آنها مشکل تر است ، محدود شود.
3- تدابیری اتخاذ شود که استفاده از مواد اولیه بازیافتی در تولید گسترش یابد.
4- مسئولیت تامین و پرداخت بخشی از هزینه های بازیافت بر عهده تولید کنندگان محصولات قرار گیرد.
ماده 5- مدیریت های اجرایی پسماندها ، موظفند براساس معیارها و ضوابط وزارت بهداشت، درمان و آموزش ترتیبی اتخاذ نمایند تا سلامت ، بهداشت و ایمنی عوامل اجرایی تحت نظارت آنها تامین و تضمین شود.
ماده 6- سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و سایر رسانه هایی که نقش اطلاع رسانی دارند و همچنین دستگاههای آموزشی و فرهنگی ، موظفند جهت اطلاع رسانی و آموزش ، جداسازی صحیح، جمع آوری و بازیافت پسماندها،‌اقدام و با سازمانها و مسئولین مربوط همکاری نمایند.
تبصره – وزارتخانه های جهاد کشاورزی ، صنایع و معادن ، کشور و بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی به منظور کاهش پسماندهای کشاورزی ، موظفند نسبت به اطلاع رسانی و آموزش روستائیان و تولید کنندگان ، اقدام لازم را به عمل آورند.
ماده 7- مدیریت اجرایی کلیه پسماندها غیر از صنعتی و ویژه در شهرها و روستاها و حریم آنها به عهده شهرداری و دهیاری ها و در خارج از حوزه و وظایف شهرداری ها و دهیاری ها به عهده بخشداری ها می باشد. مدیریت اجرایی پسماندهای صنعتی ویژه به عهده تولید کننده خواهد بود. در صورت تبدیل آن به پسماند عادی به عهده شهرداریها ، دهیاریها و بخشداریها خواهد بود.
تبصره – مدیریت های اجرایی می توانند تمام یا بخشی از عملیات مربوط به جمع آوری ، جداسازی و دفع پسماندها را به اشخاص حقیقی و حقوقی واگذار نمایند.
ماده 8- مدیریت اجرایی می تواند هزینه های مدیریت پسماندها را از تولید کننده پسماند با تعرفه ای که طبق دستورالعمل وزارت کشور توسط شوراهای اسلامی بر حسب نوع پسماند تعیین می شود ، دریافت نموده و فقط صرف هزینه های مدیریت پسماند نماید.
ماده 9- وزارت کشور با هماهنگی سازمان ، موظف است برنامه ریزی و تدابیر لازم برای جداسازی پسماندهای عادی را به عمل آورده و برنامه زمان بندی آن را تدوین نماید. مدیریت های اجرایی مندرج در ماده (7) این قانون موظفند در چارچوب برنامه فوق و در مهلتی که در آیین نامه اجرایی این قانون، پیش بینی می شود، کلیه پسماندهای عادی را به صورت تفکیک شده جمع آوری ، بازیافت یا دفن نمایند.
ماده 10- وزارت کشور موظف است در اجرای وظایف مندرج در این قانون، ظرف مدت شش ماه پس از تصویب این قانون ، نسبت به تهیه دستورالعمل تشکیلات و ساماندهی مدیریت اجرایی پسماندها در شهرداریها، دهیاری ها و بخشداری ها اقدام نماید.
ماده 11- سازمان موظف است با همکاری وزارتخانه های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ( در مورد پسماندهای پزشکی)، صنایع و معادن ، نیرو و نفت (در مورد پسماندهای صنعتی و معدنی)‌، جهاد کشاورزی (در مورد پسماندهای کشاورزی)‌ضوابط و روشهای مربوط به مدیریت اجرایی پسماندها را تدوین و در شورای عالی حفاظت محیط زیست به تصویب برساند، وزارتخانه های مذکور مسئول نظارت بر اجرای ضوابط و روشهای مصوب هستند.
ماده 12- محل های دفن پسماندها براساس ضوابط زیست محیطی توسط وزارت کشور با هماهنگی سازمان و وزارت جهاد کشاورزی تعیین خواهد شد.
تبصره 1- شورای عالی شهرسازی و معماری موظف است در طرحهای ناحیه ای جامع،‌ مناطق مناسبی را برای دفع پسماندها در نظر بگیرد.
تبصره 2- وزارت کشور موظف است اعتبارات،‌تسهیلات و امکانات لازم راجهت ایجاد و بهره برداری از محل های دفع پسماندها راسا یا توسط بخش خصوصی فراهم نماید.
ماده 13- مخلوط کردن پسماندهای پزشکی با سایر پسماندها و تخلیه و پخش آنها در محیط و یا فروش ، استفاده و بازیافت این نوع پسماندها ممنوع است.
ماده 14- نقل و انتقال برون مرزی پسماندهای ویژه تابع مقررات کنوانسیون بازل و با نظارت مرجع ملی کنوانسیون خواهد بود. نقل و انتقال درون مرزی پسماندهای ویژه تابع آیین نامه اجرایی مصوب هیات وزیران خواهد بود.
ماده 15- تولید کنندگان آن دسته از پسماندهایی که دارای یکی از ویژگی های پسماندهای ویژه نیز می باشند، موظفند با بهینه سازی فرآیند و بازیابی، پسماندهای خود را به حداقل برسانند و در مواردی که حدود مجاز در آیین نامه اجرایی این قانون پیش بینی شده است ، در حد مجاز ، نگهدارند.
ماده 16- نگهداری ، مخلوط کردن، جمع آوری ، حمل و نقل ، خرید و فروش ، دفع، صدور تخلیه پسماندها در محیط بر طبق مقررات این قانون و آیین نامه اجرایی آن خواهد بود. در غیر این صورت اشخاص متخلف به حکم مراجع قضایی به جزای نقدی در بار اول پسماندهای عادی از پانصد هزار (500000) ریال تا یکصد میلیون
(100000000) ریال و برای سایر پسماندها از دو میلیون (2000000) ریال تا یکصد میلیون (100000000) ریال و در صورت تکرار، هر بار دو برابر مجازات قبلی در این ماه محکوم می شوند.
متخلفین از حکم ماده (13)‌ به جزای نقدی از دو میلیون (2000000)‌ ریال تا یکصد میلیون (100000000)‌ ریال و در صورت تکرار به دو برابر حداکثر مجازات و در صورت تکرار مجدد هر بار به دو برابر مجازات بار قبل محکوم می شوند.
ماده 17- مخالفین از حکم ماده (14)‌ این قانون موظفند پسماندهای مشمول کنوانسیون بازل را به کشور مبدا اعاده و یا در صورت امکان معدوم کردن در داخل تحت نظارت و طبق نظر سازمان (مرجع ملی کنوانسیون مذکور در ایران)‌ با هزینه خود به نحو مناسب دفع نمایند. در غیر این صورت به مجازاتهای مقرر در ماده (16) محکوم خواهند شد.
ماده 18- در شرایطی که آلودگی ،‌خطر فوری برای محیط و انسان دارد، با اخطار سازمان و وزارت بهداشت ،‌درمان و آموزش پزشکی ، متخلفین و عاملین آلودگی موظفند فورا اقداماتی را که منجر به بروز آلودگی و تخریب محیط زیست می شود متوقف نموده و بلافاصله مبادرت به رفع آلودگی و پاکسازی محیط نمایند. در صورت استنکاف ، مرجع قضایی خارج از نوبت به موضوع رسیدگی و متخلفین و عاملین را علاوه بر پرداخت جریمه تعیین شده ، ملزم به رفع آلودگی و پاکسازی خواهد نمود.
ماده 19- در تمام جرایم ارتکابی مذکور ، مرجع قضایی مرتکبین را علاوه بر پرداخت جریمه به نفع صندوق دولت ، به پرداخت خسارت به اشخاص و یا جبران خسارت وارده ، بنا به درخواست دستگاه مسئول محکوم خواهد نمود.
ماده 20- خودروهای تخلیه کننده پسماند در اماکن غیرمجاز، علاوه بر مجازاتهای مذکور، به یک تا ده هفته توقیف محکوم خواهند شد.
تبصره – در صورتی که محل تخلیه ، معابرعمومی ، شهری و بین شهری باشد، به حداکثر میزان توقیف محکوم می شوند.
ماده 21- درآمد حاصل از جرایم این قانون به حساب خزانه داری کل کشور واریز و همه ساله معادل وجوه واریزی از محل اعتبارات ردیف خاصی که در قوانین بودجه سنواتی پیش بینی می شود،‌ در اختیار دستگاههایی که در آیین نامه اجرایی این قانون تعیین خواهند شد، قرار خواهد گرفت تا صرف آموزش ، فرهنگ سازی ، اطلاع رسانی و رفع آلودگی ناشی از پسماندها ، حفاظت از محیط زیست و تامین امکانات لازم در جهت اجرای این قانون گردد.
ماده 22- آیین نامه اجرایی این قانون توسط سازمان با همکاری وزارت کشور و سایر دستگاههای اجرایی ذیربط حداکثر ظرف مدت شش ماه تهیه و به تصویب هیات وزیران می رسد.
مده 23- نظارت و مسئولیت حسن اجرای این قانون بر عهده سازمان می باشد. قانون فوق مشتمل بر بیست و سه ماده و نه تبصره در جلسه علنی روز یکشنبه مورخ بیستم اردیبهشت ماه یکهزار و سیصد و هشتاد و سه مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ 9/3/1383 به تایید شورای نگهبان رسیده است.

غلامعلی حداد عادل- رییس مجلس شورای اسلامی

سایت موژ

روشهای تجزیه و تحلیل عوامل شکست و آثار آن

تالیف :مهندس محمد تاژ

چکیدة
افزایش رقابت ، افزایش توقعات و خواسته‌های مشتریان و تغییرات سریع فناوری ، باعث افزایش روزافزون تعهدات تولیدکنندگان امروزی شده‌است . در چنین شرایطی ، هر کمبود و انحراف در عملکرد محصول باعث از دست دادن سهم بازار می شود . بنابراین رفتار صنعتی و تکنولوژیکی مراکز تولیدی باید متحول گردد. همچنین دانش صنعتی موجود کفاف رقابتهای آتی را نخواهد کرد . تولید کنندگان می بایست در استفاده از تکنیکهایی که منجر به طرح و تولید محصول قابل رقابت در سطح بین المللی باشد اقدام نمایند و همچنین نسبت به اصلاح روش های ارائه خدمات اقدام لازم به عمل آورند. امروزه ، این عوامل باعث شده اند که سازمان های مختلف ،‌به کارگیری سیستم های تضمین کیفیت را پایه و اساس فعالیت های تجاری خود قرار دهند، از سوی دیگر، سیستم‌های تضمین کیفیت که تحت عناوین مختلفی معرفی‌می شوند . در برگیرنده تکنیک ها و ابزارهای کیفی متنوعی هستند که با به کارگیری آنها می توان از تولید و ارائه محصولی بی عیب و قابل رقابت در بازار ، اطمنیان حاصل کرد. FMEA تکنیکی است که به طور گسترده در این سیستم‌ها به کار می رود . روشهای تجزیه وتحلیل عوامل شکست و آثار آن سابقة‌40 ساله دارد . در سال1960 مسائل ایمنی در صنعت هوا-فضا انگیزه اجرای FMEA در این صنعت گردید . چندی بعد این روش به عنوان ابزار کلیدی در افزایش ایمنی فرآیندهای صنعت شیمی مطرح شد .هدف از FMEA در یک فرآیند یا محصول ، پیشگیری از وقوع مشکل است . به عبارت دیگر FMEA با بهینه سازی فرآیندها و محصولات باعث کاهش مبالغ زیادی از هزینه ها می شود . از آنجایی که کاهش هزینه در مراحل اولیه توسعه فرآیند انجام می شود ، تغییرات نسبتاً ساده و کم هزینه هستند ، درنتیجه فرآیندی قوی و خلل ناپذیر خواهیم داشت که هرگز با بحرانهای بی موقع ( در مرحله پایانی فرآیند) روبه نمی شود و نیازی به اصلاح مجدد ندارد . این روش برای جلوگیری از شکست (قبل از وقوع) انجام می شود . اجرای FMEA بر عکس بسیاری از دیگر شیوه های بهینه سازی کیفیت ، نیاز به آمارگیری پیچیده‌ای ندارد . اگر چه فرآیند FMEA به تنهائی مفید است اما یک شرکت بدون استفاده از یک سیستم دیگر استفاده لازم را از FMEA نمی برد ، به طبع یکی از قوی ترین ابزارهای که در انجام موفق FMEA کارساز است SPC است . FMEA از بروز خسارات سنگین بالقوه در یک فرآیند و یا محصول جلوگیری می کند و اجرای آن در میزان صرفه جویی شرکتها نقش موثری دارد . از آنجا که FMEA بر مبنای کار گروهی استوار است . نیاز به زمان و نیروی انسانی کافی دارد . نتایجFMEA بستگی به نیرو و زمانی دارد که افراد یک سازمان برای آن صرف می کنند . FMEA : روشی سیستماتیک برای شناسایی و پیشگیری از وقوع مشکل در محصول و فرآیند آن می باشد ، این سیستم بر جلوگیری از بروز عیب و نقص و افزایش رضایت مشتری تمرکز دارد . این فعالیت ها قبل از این که طرح محصول و فرآیندهای تولید محصول و همچنین نحوه ارائه خدمات مربوط به مشتری خاتمه پیدا کند . انجام می شود . چنانچه تجزیه و تحلیل عوامل شکست به طور صحیح و مناسب هدایت شود . حاصل آن اطلاعات مفیدی است که کاهش خطر در سیستم ، طرح کالا ، فرآیندهای تولید محصول و ارائه خدمات مربوطه را به همراه خواهد داشت . اگر روش تجزیه و تحلیل شکستها و خطاها و مغبون شدن مشتری جلوگیری می کند . باعث کاهش هزینه های تولید ، افزایش مقدار تولید و در نتیجه افزایش سودآوری موسسه می گردد . تجزیه تحلیل عوامل شکست و آثار آن ، به عنوان عملی پیشگیری کننده در سیستم ، طرح محصول ، فرآیندهای تولید محصول و ارائه خدمات جنبی مطرح است . این عمل ضمن آنکه از وقوع شکستها و خطاها و مغبون شدن مشتری جلوگیری می کند ، باعث کاهش هزینه‌های تولید ، افزایش مقدار تولید و در نتیجه افزایش سودآوری موسسه می گردد . تجزیه و تحلیل عوامل شکست و آثار آن با به کارگیری روش‌های نوین و پیشگیری‌های لازم از رسیدن نتیجه خطاها به مشتری جلوگیری خواهد کرد و سرانجام محصولات و خدمات از نظر کیفیت ، دوام و قابلیت اطمینان در بالاترین سطح ممکن قرار خواهند داشت . تچزیه و تحلیلی صحیح می تواند: حالتهای شکست موجود و بالقوه را شناسایی کند. علل و تاثیرات هر حالت را مشخص کند. حالتهای شکست را با توجه به مخاطره آمیز بودن آنها به ترتیب اولویت جمع بندی کند . عملکرد صحیح و ادامه آن مشخص کند . هدف FMEA هدف از FMEA پیشگیری از وقوع مشکل است جستجوی تمامی مواردی است که باعث شکست یک فرآیند و یا محصول می شود . به عبارت دیگر FMEA با بهبود فرآیندها و محصولات باعث کاهش مبالغ زیادی از هزینه ها می شود همچنین کیفیت تولید . زمانی که یک محصول در چارچوب استانداردها نباشد و کارایی خود را به نحو احسن انجام ندهد و یا بد عمل کند ، شکست محصول اتفاق می افتد . ساده‌ترین محصولات نیز در معرض شکستهای زیادی قرار می گیرند . برای مثال دستگاه سماور که یکی از لوازم بسیار ساده در منزل می باشد ممکن است مشکلات زیادی داشته باشد و قابل استفاده نباشد . موارد ذیل ممکن است باعث نقض یک دستگاه سماور باشد . المنت آن نمی تواند آب را به اندازه کافی گرم کند . زمان سنج دستگاه سماور به طور خودکار کار نمی کند . کلسیم حاصل از آب غیر خالص ، در دستگاه ته نشین و ایجاد انسداد کرده است . به اندازه مناسب و کافی از آب استفاده نشده است . در سیم دستگاه ، اتصال برقی وجود دارد . ارزیابی خطر پذیری شکست هدف از انجام دادن تجزیه و تحلیل عوامل شکست این است که مشکلات موجود و مشکلات احتمالی را شناسائی کرده و قبل از رسیدن به دست مشتری آنها را مرتفع کند . برای انجام دادن این کار باید اولویتها را در نظر گرفت ، شناخت اولویتها و اعتماد به روش کار دارای اهمیت بسزائی است . در تشخیص این اولویتها سه موضوع مهم را بابد در نظر گرفت : شدت : ارزیابی و سنجش نتیجه شکست (البته اگر به وقوع بپیوند). اولین گام ، آنالیز ریسک یا خطر برای تعیین شدت آثار است. شدت یک مقیاس ارزیابی است که جدی بودن و شدت اثر یک شکست را در صورت ایجاد آن تعریف می کند ، که بین 1 تا 10 ارزیابی می شود و اعضای تیم باید در تخصیص رتبه با یکدیگر به موافقت برسند . وقوع : احتمال یا به عبارتی دیگر شمارش تعداد شکستها . سبب ارزیابی برحسب وقوع می باشد . منظور از وقوع ، ارزیابی مختص FMEA است که نشان دهنده تعدد الگوی شکست می باشد. تشخیص : احتمال تشخیص شکست قبل از آن که اثر وقوع آن مشخص شود . ارزش یا رتبه تشخیص وابسته به جریان کنترل است. تشخیص اندازه گیری توانائی کنترل برای یافتن علت و مکانیزم شکستهاست . تشخیص ، یک مقیاس ارزیابی که احتمال تشخیص شکست و یا اثر آن را قبل از وقوع تعریف می کند . نمره اولویت خطرپذیری : ( شدت*وقوع*تشخیص) با توجه به اطلاعاتی که از فرآیند و یا محصول داریم ، الگوی شکست بالقوه و آثار آن بر اساس سه عامل مذکور درجه‌بندی می کنیم . این طبقه بندی از 1 تا 10 (پایین به بالا ) می باشد. اگر درجات این سه عامل را در یکدیگر ضرب کنیم ( شدت*وقوع* تشخیص) نمره اولویت خطرپذیری برای هر الگوی شکست بالقوه و آثار آن بدست می‌آید .آن دسته از الگوهای شکست که دارای نمره PRN هستند ، می بایستی علت آن به سرعت بررسی شود. ساختار FMEA گروه FMEA : اگرچه معمولاً یک فرد مسئولیت هماهنگی فرآیند FMEA را بر عهده دارد، اما اساس و مبنای فرآیندFMEA بر گروه استوار است. هدف از تشکیل گروه FMEA کسب تجربه و نظریات گوناگون و ارائه آن در قالب پروژه می باشد ( از آنجا که هر فرآیند FMEA به جنبه‌های از یک محصول و یا فرآیند مربوط می شود،‌گروه‌های FMEA در مواقع لزوم تشکیل می شوند و زمانی که وظیفه FMEA پایان یافت ، این گروه نیز از بین می روند.) تعداد اعضای گروه FMEA بهترین تعداد برای تشکلیل گروه FMEA بین 4تا 6 نفر می باشد . (البته تعداد افراد گروه را واحدهای موثر در گروه تعیین می کنند.همه قسمتها اعم از مهندسی ، صنعتی ، تعمیر، و نگهداری مواد و خدمات فنی که یک نماینده در گروه دارند و همچنین مشتری داخلی و خارجی که عقاید و نظریات خود راابزار می کند ، درتعیین تعداد نفرات موثر است .) عضویت در گروه FMEA حضور افرادی که میزان آشنائی آنها با محصول یا فرآیند مختلف است در گروه موثر می باشد . آن دسته از افراد که آشنائی ، بینش و اطلاعات کافی از محصول یا فرآیند دارند ، ممکن است مشکلات بالقوه و پنهان رانبیند ، اما افرادی که آشنائی کمتری با فرآیند یا محصول دارند می تواند نظریات شخص خود را به فرآیند FMEA منتقل کنند .

رهبر گروه FMEA
رهبر گروه FMEA پس از تشکیل گروه ،‌توسط مدیریت و یا افراد گروه اتنخاب می شود.( رهبر گروه ، مسئولیت هماهنگی فرآیند FMEA را بر عهده دارد . این مسئولیت شامل موارد زیر است : هماهنگی جلسات گروهی نظارت بر تهیه منابع مورد نیاز گروه اطمینان از پیشروی گروه FMEA ذکر این نکته لازم است که رهبر گروه FMEA ، کنترل کننده و تصمیم گیرنده نهایی نیست بلکه وظیفه آسان سازی فرایند را برعهده دارد . تنظیم صورت جلسه گروه FMEAالزامی است و این وظیفه در میان افراد گروه به غیر از از رهبر گروه در چرخش است . آموزش گروه FMEA آشنائی اندک افراد با فرآیند FMEA قبل از شروع آن مفید می‌باشد . (هم نظری ، ایجاد توافق فکری ، مستندسازی پروژه و ایجاد افکار جدید در قالب روشهائی چون ((طوفان ذهنی )) برای افراد گروه لازم است . علاوه براین ، اعضای گروه بهبود روشهای حل مشکل می‌بابستی از نمودار جریان و گردش کار داخل سیستم ، تجزیه و تحلیل اطلاعات و تصاویر گرافیگی استفاده کنند.) کارشناس فرآیند نقش کارشناس فرآیند انتقال اطلاعات و معلومات فردمتخصص به گروه است . و در سرعت فرآیند FMEA نقش دارد.

حدود و مرز آزادی
حد و مرز آزادی FMEA در انجام کار ، پیشنهاد و بهینه سازی امور ، می‌بایستی مشخص باشد . مدیریت ، حدود اختیارات را مشخص می‌کند و این در حالی است که بعضی محدویت‌ها در تمام گروه‌های FMEA به صورت دستورالعمل درآمده‌اند . هر چند تعیین حدود به عهده مدیریت می باشد اما خود افراد گروه FMEA نیز در این زمینه به اندازه مدیریت مسئولیت دارند. افراد گروه می‌بایست قبل از شروع پروژه از حد و مرز آگاهی کامل داشته باشند . و باید قبل از شروع مراحل FMEA تمام شک‌ها و مسائل را حل نمایند تا باعث کندی فرآیند نگردند.

10 گام اجرائی FMEA
گام اول : دوره مرور فرآیند ، محصول / طراحی
گام دوم : ایجاد طوفان ذهنی برای تعیین الگوی شکست بالقوه.
گام سوم : فهرست کردن آثار شکست بالقوه .
گام چهارم : اختصاص یک درجه شدت برای هر اثر.
گام پنجم : اختصاص یک درجه وقوع برای هر الگوی شکست.
گام ششم : اختصاص یک درجه تشخیص برای هر الگوی شکست بالقوه و یا اثر آن.
گام هفتم : اختصاص نمرة الویت خطرپذیری برای هر الگوی شکست.
گام هشتم : تشخیص الویت های الگوی شکست برای هر اقدام لازم .
گام نهم : اقدام لازم برای حذف یا کاهش الگوی شکست بالقوه دارای خطر پذیری بالا .
گام دهم : محاسبه PRN پس از کاهش و یا از بین بردن آثار الگوی شکست بالقوه .
گام اول : دوره مرور فرآیند ، محصول / طراحی برای اطمینان از اینکه همه اعضا شناخت یک سانی از فرآیند و وظیفه خود دارند، گروه باید یک نقشه مهندسی از محصول و یا نمودار جریان گردش امور را در اختیار افراد داد . در غیر اینصورت افراد گروه باید آگاهی کامل از کل فرآیند داشته باشند . گام دوم : ایجاد طوفان ذهنی برای تعیین الگوی شکست بالقوه. پس از آنکه همه افراد گروه ، شناخت درستی از فرآیند و یا محصول پیدا کردند آنگاه می توانند یک جلسه طوفان ذهنی در مورد الگوی شکست بالقوه‌ای فرآیند صنعتی و یا کیفیت محصول را تهدید می کند برگزار کنند . گام سوم : فهرست کردن آثار شکست بالقوه . با فهرست نویسی الگوهای شکست بالقوه بر روی فرم جمع آوری اطلاعات ، افراد گروه با مرور مجدد، آثار بالقوه آن را در صورت بروز شناسایی می کنند . گام چهارم : اختصاص یک درجه شدت برای هر اثر. درجه بندی شدت ، در واقع ارزیابی جدی آثار شکست در صورت وقوع آن می باشد. ارزیابی شدت هر اثر می بایستی براساس آگاهی و خبرگی افراد گروه انجام شود ، چرا که هیچ یک از افراد ، برای ارزیابی شدت اثر ، تجربه ‌ای از گذشته ندارند . از آنجا که هر شکست آثار مختلفی دارد، می بایست اثر شکست را درجه بندی کرد، نه شکست را . اگر برای شکست بالقوه چندین اثر وجود دارد و هر اثر باید دارای درجه شدت خودش باشد . گام پنجم : اختصاص یک درجه وقوع برای هر الگوی شکست. بهترین روش برای سنجش درجه وقوع شکست ، استفاده از داده‌های فرآیند است که در قالب یک جدول اطلاعاتی ، قابلیت فرآیند را نشان دهد . زمانی که داده‌های واقعی در مورد یک شکست وجود ندارد ، افراد می بایست بالاترین درجه وقوع شکست را در نظر بگیرند . البته اگر افراد گروه دلیل ایجاد شکست را بدانند ، سنجش درجه وقوع شکست بهتر صورت خواهد گرفت . گام ششم : اختصاص یک درجه تشخیص برای هر الگوی شکست بالقوه و یا اثر آن. درجه تشخیص ، نشان دهنده احتمال وقوع یک شکست و تاثیر آن می باشد . توجه به این نکته لازم است که اگر کنترل‌های جاری موجود نباشد ، احتمال تشخیص بسیار کم است . بنابراین درجه تشخیص قطعه ، بسیار بالا و در حد 9 یا 10 خواهد بود ، در نتیجه بهتر است درابتدا فهرستی از کنترل‌های جاری برای تمامی شکستها و آثار آن تهیه و سپس درجه تشخیص را تعیین کنیم . گام هفتم : اختصاص نمرة الویت خطرپذیری برای هر الگوی شکست. نمره اولویت خطرپذیری با ضرب کردن درجه شدت و درجه وقوع و درجه بازیابی در یکدیگر به دست می‌آید.PRN=S*O*D مجموع اعداد اولویت خطرپذیری ، از مجموع تمامی اعداد اولویت خطرپذیری به دست می آید . این عدد به تنهایی معنا ندارد ، زیرا هر FMEA شامل اعداد مختلفی از الگوی شکست و آثار آن می باشد . اما فایده آن هنگامی مشخص می‌شود که در زمان تحلیل مجدد، از RPN به عنوان محک برضد RPN اولیه استفاده می‌شود. گام هشتم : تشخیص الویت های الگوی شکست برای هر اقدام لازم . در این مرحله می‌توان الگوهای شکست را اولویت بندی کرد . اولویت بندی از بالاترین نمرهPRN به پایین ترین صورت می‌گیرد . گام نهم : اقدام لازم برای حذف یا کاهش الگوی شکست بالقوه دارای خطر پذیری بالا . برای حذف و یا کاهش الگوی شکست بالقوه با خطرپذیری بالا می بایستی از روشهای اصولی حل مشکلات استفاده کرد. در وضعیت مطلوب ، الگوی شکست به کلی از بین می رود . توجه به این امر ضروری است که حذف الگوهای شکست اگرچه مطلوب است اما در همه موارد امکان پذیر نیست . بنابراین بهتر است با نگاه مجدد به درجات شدت وقوع و بازیابی ، الگوی شکست را کاهش دهیم. گام دهم : محاسبه PRN پس از کاهش و یا از بین بردن آثار الگوی شکست بالقوه . درهر فرآیند که طی آن اقداماتی در زمینه شکستها انجم شود ،‌کاهش زیادی در RPN اولیه نیز ایجاد می‌شود . در غیر اینصورت اقدام انجام شده ، شدت،‌احتمال وقوع و یا بازیابی را نیز کاهش نمی‌دهد.RPNهای قبل و بعد از فرآیند و یا محصول می‌توانند با یکدیگر مقایسه و تفاوت میان آنها نمایان شود. پس از اجرای FMEA حدود 50درصد کاهش در مجموع RPNها ایجاد می‌شود این عدد همواره ثابت نیست و مقدار آن گروه fmeaو نوع فعالیت‌های سازمان بستگی دارد. از آنجا که الگوهای شکست بالقوه هماره وجود دارند . هر سازمان باید از حد و مرز خطرپذیری خود آگله باشد، البته میزان خطرپذیری به سیاست‌های هر سازمان و حدود جدی بودن شکست بستگی دارد. زمان استفاده از FMEA تجزیه و تحلیل عوامل شکست باید هر چه زودتر شروع شود حتی اگر تمام اطلاعات مورد نیاز وجود نداشته باشد . هدف تجزیه و تحلیل این است که با حداقل امکانات ، بالاترین کارایی ممکن را به دست آوریم . تجزیه و تحلیل عوامل شکست بری موارد زیر انجام می شود : وقتی که سیستم ، طرح محصول ، فرآیندهای تولید محصول و نحوه ارائه خدمات موجود تغییر حاصل گردد. وقتی که در اجرای سیستم ، طرح محصول ، فرآیندهای تولید محصول و نحوه ارائه خدمات موجود تغییر حاصل گردد. وقتی که مورد مصرف متفاوتی برای اجرای سیستم ، طرح محصول ، فرآیندهای تولید محصول و ارائه خدمات در شرایط موجود به وجود آید. وقتی که لازم باشد در سیستم ، طرح محصول ، فرآیندهای تولید محصول و ارائه خدمات مربوطه بهبود صورت گیرد . FMEA غیر از بخش های طراحی، تولید و فرآیندهای صنعتی ، کاربردهای متفاوتی دارد . ساختارو زبان مشترک FMEA به گونه‌ای است که می توان از آن در صنعت و خدمات استفاده کرد . بسیاری از شرکتهای خصوصی طالب سود و یا حتی سازمانها دولتی از FMEA استفاده می کنند. دامنه کاربردFMEA ایمنی : هدف از اجرای FMEA در آغاز ، شناسائی و پیشگیری از خطراتی بود که ایمنی را تهدید می کرد به وجود آمد و سپس برای بهینه سازی فرآیند و ایمن سازی ساخت یک محصول و کارکرد آن مورد استفاده قرار گرفت .در FMEA صنعتی توسط کاربران دستگاه‌ها و افرادی که با آن سر و کار دارند انجام می شود واگر کاربران دانش و آگاهی کافی داشته باشند ، تجزیه و تحلیل خطرات آسان تر است . اجرای انواع FMEA برای تعیین سطح ایمنی در یک محصول اهمیت فراوانی دارد. در دنیای امروز که عصر شکایت مشتری از عدم ایمنی محصولات می باشد ، شرکتها موظفند قبل از ارائه کالا به مشتری از ایمنی آن مطمئن شوند. از آنجا که در بسیاری مواقع ، راهنمائی مشتری برای استفاده صحیح از دستگاه کافی نیست ،‌می بایسس تدارکات ایمنی در خود دستگاه تعبیه شده باشد . در فرآیند FMEA اگر به خواست مشتری و یا کسی که از دستگاه استفاده می کند. توجه شود، نتایج بسیار مفیدی به بار می‌آید از آنجا که عدم استفاده صحیح از کالا ، مشکلات فراوانی ایجاد می کند ، بهتر است از مشتری بخواهیم تا محصول را در برابر گروه FMEA مورد استفاده قراردهد و این امر به گروه کمک می کند تا در ساخت محصول موارد ایمنی را در نظر داشته باشد . حسابداری / سرمایه گذاری : اندکی تغییر در ازریابی شدت ‌وقوع و تشخیص فرآیند FMEA ، در تهیه راهبردهای مالی ، اعتباری و بررسی خطرات ناشی از سرمایه گذاری نقش فراوانی دارد . برای مثال بررسی گروه FMEA قبل از اعطای وام به کسی سابقه خوب ندارد . طراحی نرم افزار : امروزه بسیاری از فعالیتهای روزانه توسط نرم افزارهای رایانهای انجام می شوند ، بنابراین کیفیت نرم‌افزار در انجام فعالیتها اهمیت زیادی دارد ، پاره‌ای از این سیستم های نرم افزاری در شبکه حمل و نقل هوایی ، پزشکی و بانکها استفاده می شوند، مشکلات ناشی از نارسائی‌های نرم افزاری ، مسائل و خطرات کوچک و بزرگی ایجاد می کنند ، اجرای یک FMEA طراحی شده برای نرم افزارها می تواند قبل از بروز مشکلات ، انها شناسائی کرده و باعث کاهش و یا حذف آنها شود. سیستم اطلاعاتی : بسیاری از کامپیوترها صرف نظر از مشکلات نرم افزاری ، مشکل سخت افزاری دارند . FMEA قادر است از سادهترین شبکه‌های ارتباطی تا شبکه های چند میلیون دلاری را طراحی و اجرا کند. بازاریابی : از آنجا که سالانه میلیونها دلار صرف بازاریابی و تبلیغات می شود ، اجرای FMEA مانع از بروز اشتباهات مالی در فرآیند بازاریابی خواهد شد . همچنین اجرای FMEA قبل از تبلیغات، مانع از بروز ضررهای جبران ناپذیر می شود . FMEA ضمن بازخوردگیری از مصرف کننده ، میزان موفقیت در تبلیغات را مشخص می کند . انعکاس بازخوردها ، از تولید کالاهای مضر بالقوه و یا بروز مسائل غم انگیز و مصیبت بار جلوگیری می کند . منابع انسانی : با توجه به تغییر سازمانها در زمینه منابع انسانی ، ضرورت طراحی نقشه‌ها ی جدید در حوزه منابع انسانی همواره احساس می شود. ساختار سازمانی جدید با ساختار قدیمی سازمانها که به شکل هرم قدرت بود ، تفاوت فراوانی دارد . FMEA با تجزیه و تحلیل مشکلات و نارسائی‌ها و انعکاس آن به سازمانها ، به منزلة پلی است میان نقشه های طراحی شده تا عمل به آنها. FMEA با شناسائی مشکلات بالقوه ، از وقوع بحران‌ها جلوگیری و در زمان و هزینه صرفه جویی می کند . خریدار : با اجرای FMEA بسیاری از مشکلات خرید ابزار مختلف شناسائی می شود و ضمن تصمیم گیری بهتر و عالقانه تر ، می توان ابزار مورد نیاز را خرید و جایگزین موارد قبلی کرد . خلاصه فرآیند FMEA روشهای بهینه سازی فرآیند FMEA اگرچه فرآیند FMEA مفید است اما بدون استفاده از یک سیستم دیگر ، استفاده لازم را نمی برد . به طبع یکی از قوی ترین ابزارهاکه در انجام موفق FMEA کارساز است SPC است. SPC مخفف Statistical Process Control به معنای کنترل آماری فرآیند است . SPC به یک روش یا الگوریتم یا رویه به صوص اطلاق نمی‌شود.SPCیک فلسفه بهینه سازی مربوط به بهبود مستمر فرآیند ،‌با استفاده از یک مجموعه از ابزارهای آماری جهت:

1- تحلیل داده‌ها فرآیند
2- استنتاج درباره رفتار فرآیند
3- تصمیم گیری SPCیک جزء کلیدی از FMEAمی‌باشد.و درنهایت ،‌SPC می‌کوشد تا با استفاده از موارد زیر سود را بیشینه می‌کند. بهبودکیفیت محصول بهبود بهره‌وری پایداری فرآیند کاهش ضایعات کاهش پراگندگی بهبود خدمات به مشتری ،و…. ابزارهای مورد استفاده که هر کدام از این ابزارهای فوق جهت اجراء ساده هستند. این ابزارها ترجیحاً با هم استفاده می شوند و مکمل هم هستند. نمودار جریان نمودار پارتو هیستوگرام نمودار کنترلی مطالعات توانائی فرآیند طرحهای نمونه گیری جهت پذیرش دیاگرام پراکندگی منایع
آنالیز حالات بالقوه خرابی و آثار آن – مفاهیم و روش پیاده سازی گردآوری و تدوین : امور مهندسی تجریه و تحلیل عوامل شکست و آثار آن نشرساپکو
تجریه و تحلیل عوامل شکست و آثار آن ، دکتر رضا مهربان نشر البرز فرآیندکنترل آماری (Statistical Process Control)SPC

منابع اینترنتی
WWW.FMEA.COM
WWW.SIXSIMGMAQUALITY TOOLSANDTEMPLATES.HTM WWW.OMNITECHITL.COM/QMTC_SPC.ASP

منبع وبلاگ:http://ihs.net.ms/

سایت موژ

کلیاتی در ارتباط با فرهنگ ایمنی

کلیاتی در ارتباط با فرهنگ ایمنی
مهندس فرین فاطمی
دانشجوی کارشناس ارشد بهداشت حرفه ای
عملکرد سیستمهای ایمنی و بهداشت و به تبع آن شاخصهای مربوطه در نقاط مختلف دنیا با یکدیگر متفاوت است. بنا بر نظر دفتر بین المللی کار (I.L.O) امروزه تفاوت معنی دار در بهداشت و ایمنی شغلی در میان کشورهای مختلف تنها وابسته به تکنولوژی (دیدگاه سخت افزاری و نرم افزاری) نیست بلکه مهمترین اصل در پیشرفت یکپارچه اصول ایمنی و بازتاب آن در محیط کار (پیش نیاز اساسی در کاهش وقوع حوادث،آسیبها و بیماریهای شغلی) توجه به جنبه های فرهنگی و اجتماعی (دیدگاه زیست افزاری) است.
گزارشات ناشی از پژوهشها فرهنگ ایمنی ضعیف را در شرکتها عامل تعیین کننده حوادث مطرح می نماید. از سویی دیگر تغییر در رفتارها و نگرشهای افراد و تمرکز بیشتر آنها بر ایمنی تنها از طریق شکل گیری فرهنگ ایمنی تحقق یافته که شکل گیری این فرهنگ نیز مستلزم درک و شناسایی فرهنگ فعلی سازمان است.
فرهنگ ایمنی: مجموعه ای از باورها،هنجارها،انگیزه ها،نقشها و عملکردهای اجتماعی و فنی که موجب کاهش رویارویی کارکنان،مدیران،مصرف کنندگان و عموم مردم یا شرایط خطرناک و صدمه رسان شود.
ضرورت اندازه گیری فرهنگ ایمنی
پرداختن به راهکارهای ایمنی و بهداشت نظیر فرهنگ ایمنی در سازمان نه تنها احتمال بروز حوادث را کاهش داده بلکه همچنین دارای دارای منافع اقتصادی و مالی بوده که نشاندهنده بازگشت سرمایه در درازمدت به سازمان می باشد.

روشهای ارزیابی فرهنگ ایمنی
آشناترین ابزار برای اندازه گیری جنبه روانشناختی ، پرسشنامه جو/ فرهنگ ایمنی است. به این ترتیب که باورها ، ارزش ها ، انگیزه ها و ادراک فرد با استفاده از چند پرسش اندازه گیری می شود.
— مصاحبه گروهی شیوه های رویارویی با وضعیت بحرانی به عنوان ابزارهای مکمل در تحقیقات پرسشنامه ای؛
— روش های نمونه برداری ایمنی با استفاده از چک لیست اعمال نا ایمن در ارزیابی جنبه های رفتاری کارکنان سطوح پایین تر؛ رفتارهای کارکنان رده های بالا و مدیران بر پایه اقداماتی که برای بهبود وضع ایمنی به کار گرفته شده است،گزارش های شبه حوادث،بازرسی های هفتگی و... بررسی خواهند شد.
— جنبه های سازمانی نیز که به وسیله ممیزی سیستم مدیریت ایمنی سنجیده می شود.

طراحی پرسشنامه فرهنگ ایمنی
طراحی سوالهای پرسشنامه فرهنگ ایمنی به عنوان ابزاری که توانایی سنجش نگرشها،کیفیت آموزش ایمنی و عملکرد مدیریت را داشته باشد،کار بسیار ظریف وحساسی است. نکاتی که در تهیه پرسشنامه فرهنگ ایمنی باید به آن توجه شود:
1- پرهیز از پرسش سوالات متعدد و فراوان در بخش سوالات زمینه ای.
2- تعداد سوالات باید به گونه ای باشد که بتوان به وسیله آنها تمام آیتمهای فرهنگ ایمنی مورد نظر محقق را سنجید.
3- سوالات در شرکت مورد نظر مصداق داشته باشد.
4- سوالات مورد استفاده از نوع بسته باشند یعنی پاسخ آنها قبلا" توسط پژوهشگر مشخص شده باشد.
5- سوالات مفهومی و ساده بوده و به صورت عبارات باز مطرح شوند.

نحوه ارتباط در پژوهش های پرسشنامه ای فرهنگ ایمنی
روش اجرای پرسشنامه های فرهنگ ایمنی نیز بهتر است خود اجرای نیمه نظارتی باشد زیرا طبیعت سوالات نگرش و حوادث به شکلی است که اگر از پاسخ دهنده به صورت شفاهی پرسیده شود یا فرد مجبور باشد در حضور افراد دیگر پرسشنامه را تکمیل نماید به احتمال زیاد به بعضی از سوالات جواب صحیح ( واقعیت موجود ) نخواهد بود. بنابراین در این روش پرسشنامه در اختیار فرد قرار می گیرد و پس از تکمیل آن توسط فرد جمع آوری می گردد و چنانچه پاسخ دهنده ها با سوالی مبهم روبرو شوند در اجرای نیمه نظارتی از پژوهشگر می پرسند و تفاوت آن با اجرای نظارت شده در این است که فرد پاسخ دهنده پرسشنامه را در حضور پژوهشگر تکمیل نمی نماید.
نحوه امتیازدهی پرسشنامه ها: امتیاز کلی فرهنگ ایمنی برای آزمودنی برابر مجموع امتیازهایی است که برای تمام سوالات دریافت نموده است.

تفسیر امتیازهای فرهنگ ایمنی
در مقیاس لیکرت باید مجموع امتیاز هر پرسشنامه با میانگین مقیاس مقایسه شود.

منبع:وبلاگ http://ihs.net.ms/

سایت موژ